Man van het Noorden

In een bos in Finland hoorde ik het deuntje van een vink, precies zoals thuis. Hoog boven m’n hoofd zong een andere vogel een lied dat ik nooit eerder had gehoord. Toen een kraai hem lastigviel, vloog hij weg. Daarna werd het stil in het bos, ik hoorde alleen nog de wind die met de boomkruinen speelde.

* * *

Op de markt van Helsinki ligt lekkers te koop met onmogelijke namen: ‘täysjyväriisipiirakka’, ‘kaalikääryleet’, ‘porkkanalaatikko’. Alsof de letters van een Fins toetsenbord wat zijn blijven hangen.

* * *

Finnen zijn weinig spraakzame mensen, aan een half woord heeft iedereen genoeg.

Tijdens een taxirit vroeg ik iets over het koude weer. De chauffeur bekeek me door zijn achteruitkijkspiegel met een blik van ‘wat-hebben-we-hier-nou?’

Even later, toen ik al lang geen antwoord meer verwachtte, hoorde ik hem ‘yes’ zeggen. Daarna bleef het stil.

* * *

In Finland lijkt de beknopte gesproken taal gecompenseerd te worden door lange woorden en uitgebreide teksten.

Finnen lezen veel, ook dikke boeken. Hun heldenepos ‘Kalevala’, bedraagt 22.795 verzen.

* * *

Op de markt van Helsinki passeerde ik een kraampje waar bont verkocht werd – heel erg ‘not done’, maar in landen met Arctische temperaturen denken ze daar anders over. De verkoper verzekerde me zelfs dat het niet om nepbont ging. Hij toonde me enkele vossenpelsen waar de pootjes nog aanhingen en waarvan de koppen voorzien waren van glazen oogjes.

Een spraakwaterval als deze verkoper kon geen Fin zijn, bedacht ik. Dat werd bevestigd toen hij zich voorstelde: “Hi, I’m Michail, I’m Greek, from Rhodos.” Michail was getrouwd met een Finse, vertelde hij – een vakantieliefde die de zomer had overleefd.

Hij woonde al lang in Helsinki, maar verstond nog steeds geen Fins: “Ik ben van plan taallessen te volgen, want ik wil hier blijven.”

* * *

Vijf jaar geleden opende in Helsinki de ‘Kapel van de Stilte’ (‘Hiljaisuuden kappeli’) de deuren. Het gebouw werd volledig in hout opgetrokken en won prestigieuze architectuurprijzen.

De kapel alleen al is volgens mij een bezoek aan de Finse hoofdstad waard.

Binnenin de houten cocon staan enkele banken, een sober altaar, kandelaars en verder niets… En juist daarom: álles. Wie heeft nood aan versiering wanneer hij de stilte verstaat?

* * *

Als contrast kan het tellen, de bombastische Russischorthodoxe Oespenski-kathedraal in rode baksteen, binnen gedecoreerd met bladgoud en bonte iconen. De mastodont werd als symbool voor de oppermacht van het Russische leger in de Finse hoofdstad neergepoot, nadat de Zweedse troepen in 1809 verslagen werden.

Ik betrad de kathedraal tijdens een eredienst. Ook hier heerste stilte. De gelovigen stonden voor het altaar, een priester verscheen vooraan en begon in het Fins te preken.

Onder de gelovigen zag ik Michail. Toen hij me herkende kwam hij bij me staan, gaf me een stevige hand en fluisterde dat er weinig verschil is tussen de Grieks- en Russisch-orthodoxe kerk: “Vandaag is het Pinksteren, het Feest van de Heilige Geest.”

Geen van beiden verstonden we een woord van de preek, maar we bleven luisteren. Pinksteren in Helsinki – wie heeft nood aan woorden wanneer hij de ander verstaat?

* * *

De dag voordien woonde ik in een zaal een concert bij dat de titel ‘A Nordic Experience’ droeg, met koorzang uit Zweden, Estland, Denemarken en Noorwegen. De muziek klonk tegelijk teder en sterk, met aandacht voor pauzes, ook door een zwijgzaam publiek.

Elk gezongen woord kreeg een weloverwogen plaats binnenin de stilte. Het deed me aan eilandjes denken die in een Fins meer verspreid liggen.

* * *

Het wilde heeft geen woorden.

De ongeschreven bladzijden spreiden zich naar alle kanten uit.

Ik stuit op de hoefsporen van een ree in de sneeuw. Taal maar geen woorden.

Tomas Tranströmer (1931-2015), uit: ‘De Treurgondel’ (1996)

* * *

In een van de muziekcomposities waren de woorden weggevallen, zong het koor nog enkel ‘lalala’. De tranen die toen in m’n ogen opwelden, verrasten me. Ik merkte hoe ik ze niet hun vrije loop liet gaan, alsof ik me voor ze schaamde.

Achteraf bedacht ik dat ik nog niet genoeg ‘man-vanhetben geworden om m’n tranen met de stilte te durven laten meezingen.

Good luck en tot ziens.

Uw trouwe dienaar, FB