De bougie die de mensen rond haar aanstak
HASSELT
Na haar overlijden kregen de dochters van Lieve Spaas tientallen emails uit alle hoeken van de wereld. Ze waren afkomstig van kunstenaars en academici wier levens waren veranderd omdat Lieve hen had samengebracht. Ook voor zichzelf maakte ze opmerkelijke combinaties: in haar late academische carrière besloot Lieve haar passie voor film en de Franse taal samen te brengen. ‘Professor’, zo vermeldt haar overlijdensbericht summier, dat voorts aangeeft dat ze overleed in het Britse dorpje Wardington en dat haar crematie plaatsvond in Oxford. Wie is de Hasseltse Lieve Spaas, die twee dochters nalaat en een ex-man, die op de rouwadvertentie wordt aangeduid als ‘de vader van haar kinderen’?
Een zoekopdracht op het internet leert dat ze professor French Cultural Studies was op de Kingston University, ten zuiden van Londen. Amazon biedt ook een boek aan van haar, ‘Francophone Film: A Struggle for Identity’. Maar hoe kwam Lieve Spaas als francofiel terecht in het Verenigd Koninkrijk?
Antropologie
Via familie in Hasselt krijgen we het nummer te pakken van Christina Mercken, Lieves oudste dochter die in Nederland woont en die geboren werd in Italië. “Het resultaat van de reislust van mijn ouders”, zegt ze. “Mijn vader en moeder trokken begin jaren zestig naar Oxford om manuscripten te onderzoeken. Mijn moeder was op dat moment lerares Frans op een middelbare school in Bastogne, mijn vader doctoreerde in de wijsbegeerte.”
In het Verenigd Koninkrijk maakte Lieve Spaas kennis met de academische wereld. “Terwijl mijn vader zich verdiepte in zijn onderzoek, besloot mijn moeder culturele antropologie te gaan studeren bij Linacre College, aan de University of Oxford.”
Daarna verhuisde het gezin naar de Verenigde Staten, waar Lieve haar doctoraat haalde in de Franse taal- en letterkunde aan de Florida State University in Tallahassee. Ze werkte ook een tijdje in het Italiaanse Firenze, waar Christina werd geboren. Er kwam een tweede dochter, Jessica, geboren in Hasselt, een lesopdracht in New Jersey en dus een nieuwe verhuis.
Eind jaren zeventig viel het leven voor het gezin min of meer in een definitieve plooi: Lieve vestigde zich in Oxford, waar ze voor de rest van haar leven zou blijven wonen, terwijl haar man naar Nederland trok. “Ik ben met mijn vader meegegaan, mijn zus is bij mijn moeder gebleven. Mijn ouders waren gescheiden, maar zo voelden wij dat niet aan”, zegt Christina. “De band tussen mijn vader en mijn moeder bleef hecht. We zagen elkaar vaak en ik ging soms mee met de reizen die mijn moeder voor haar werk maakte. En er was altijd Hasselt, waar we jaarlijks naartoe kwamen om familie te zien.”
De rode deur naast de cinema
Vanuit Oxford pendelde Lieve eerst naar Roehampton University in Londen, waar ze hoofd van het departement Moderne Talen was. En later naar de Kingston University, ook in Londen, waar ze op haar zestigste professor French Cultural Studies werd. Maar omdat het bloed kruipt waar het niet gaan kan, bleef Lieve reizen: ze was gastdocente in Hongarije, had een leerstoel in Canada en trok voor onderzoek naar Congo, waar haar zus missionaris was. Haar Congo-reis resulteerde in Lieves laatste boek: ‘How Belgium Colonized the Mind of the Congo’, over de manier waarop de Congolezen zich de koloniale periode herinneren. Maar haar belangrijkste werk blijft ‘Francophone Film: A Struggle for Identity’, waarin ze haar passie voor de Franse taal en film samenbrengt en dat vandaag nog steeds als referentiewerk wordt gebruikt aan verschillende universiteiten. “Het boek gaat over Franstalige films buiten Frankrijk”, weet Christina. “Dus zowel Canadese, Belgische, Zwitserse en Afrikaanse prenten. Mijn moeder was gek van films, maar ook van de Franse cultuur – ze wist bijvoorbeeld alles over Rousseau. Collega’s raadden haar aan om te specialiseren in één onderwerp, maar net de combinatie van al die verschillende interesses was haar kracht.” Lieve publiceerde ook in de BritsAmerikaanse Polygon-reeks, verzamelbundels van academische artikels over één bepaald onderwerp. “Of het nu ging over trauma’s, kleur, het vaderschap, telkens was mijn moeder de drijvende kracht die onder meer filosofen, historici, letterkundigen en antropologen verzamelde rond één thema”, zegt Christina. “Mijn moeder maakte ook gemakkelijk vrienden en stelde mensen aan elkaar voor. Vaak gebeurde dat tijdens etentjes bij haar thuis. In Oxford woonde ze naast een arthouse-bioscoop. Op haar uitnodigingen schreef ze altijd dat mensen moesten aanbellen bij the red door next to the Phoenix Cinema.” “Ik wist dat mijn moeder een druk leven heeft geleid, maar pas toen we na haar dood e-mails kregen van mensen uit alle hoeken van de wereld, besefte ik hoe ze levens heeft veranderd en van betekenis is geweest voor kunstenaars en academici. Ze was als een bougie die andere mensen aanstak.”
Kinderliedjes
Zelfs na haar pensioen bleef Lieve reizen, schrijven en onderzoek doen. Toen ze voorbij de zeventig was, besloot dat ze therapeute wilde worden. “Ze heeft de studie cognitieve analytische therapie nog gedaan en afgerond”, weet Christina. “Maar onmiddellijk daarna werd ze ziek. In 2012 stelden dokters Alzheimer vast.” Lieve verhuisde naar een verzorgingstehuis in Wardington. “We hebben lang naar een geschikt huis gezocht waar de zorg gericht is op wat de mensen willen. In Wardington gaan de deuren niet op slot en mogen de bewoners vrij bewegen in het huis en de tuin. Dat was ideaal voor mijn moeder, die altijd haar recalcitrante zelf is gebleven. Ze moest de dingen op haar manier kunnen blijven doen.”
Lieve Spaas stierf voor de Alzheimer haar helemaal in zijn greep kreeg. “We skypten elke week, dat kon ze nog,” zegt Christina. “Soms vroeg ze zich af hoe het kon dat ze in zo’n mooi huis woonde. ‘Is het omdat ik dementeer?’, vroeg ze mij dan, waarop ik ja antwoordde. ‘Nou, dan heb ik maar geluk.’ Ze had er ook veel vrienden. Het academisch denken was verdwenen, maar de interesse in mensen en het vermogen om vriendschappen te sluiten, bleef gelukkig intact.”
Lieve genoot van elk moment. “Het was een plezier om bij haar te zijn, zelfs de laatste maanden”, zegt Christina. “Het viel haar op hoe groen het buiten was en hoe de narcissen in de wind dansten.Via Skype zongen we samen kinderliedjes en haalden we herinneringen op aan vroeger, aan haar leven in Hasselt. Dan wisten we dat het goed was.”