“Als meisje moet je mooi zijn en zwijgen”

“Waarom ben je nog altijd niet getrouwd?”, is het eerste wat Farida Mamad (39) te horen krijgt als ze in Hasselt skypet met haar tante in het thuisland. Aunty heeft zelfs al een ‘uitdrijving’ gehouden tegen de slechte geesten die haar van een man houden.

Meisjes moeten dus mooi en stil zijn, niet hier aan tafel zitten en doctoreren aan een universiteit. Zelfs jouw eigen vader was niet echt gelukkig met een dochter?

“Hij was wel blij met mijn geboorte, zei hij. Maar tegelijkertijd ook triest dat ik geen jongen was. Want ik kom uit een streek waar jongens nog altijd veel belangrijker zijn dan meisjes. Een klein dorpje in de provincie Manica, in het westen van Mozambique. Het eerste kind in ons gezin was een dochter, daarna is mijn broer geboren. Daar waren ze heel gelukkig mee. Mijn ouders wilden een Europees gezin, twee kinderen vonden ze wel genoeg. Maar toch wou vader nog één zoon. Ik ben zeven jaar na mijn broer gekomen, mijn pa was overtuigd dat ik een jongen zou zijn. Omdat God hem vorige keer ook al gezegend had met een zoon. Maar ik was een meisje. Dus zijn ze blijven proberen... Uiteindelijk waren we thuis met zes kinderen. Eén jongen en de rest allemaal meisjes. Dat lag echt niet goed bij de familie van mijn vader.”

Als meisje werd je gediscrimineerd. En dan ook nog eens omdat je donkerder was?

“Mijn moeder was van Zimbabwe en vader is van Indiase afkomst. Zijn familie heeft haar nooit echt geaccepteerd. Wij waren te donker van huidskleur. Mijn tante kon het niet nalaten om ons daarop te wijzen, dat wij zwarten waren. Maar als kind besefte ik niet hoe discriminerend dat was, zo gewoon was het geworden. Zelfs vandaag nog wordt een lichtere huid gezien als zoveel mooier in ons land.”

Vader zelf bleek achteraf toch meer dan tevreden met zijn vrouwenteam, want jullie zijn niet uitgehuwelijkt en konden zelfs studeren?

“Ik ben heel trots op mijn familie, de manier waarop wij toch zijn opgevoed om fier te zijn als vrouwen. Je mag dat in die patriarchale maatschappij echt niet onderschatten. Zeker niet veertig jaar geleden, in een klein dorp, waar op dat moment zelfs nog de burgeroorlog volop zijn sporen naliet. Naar school gaan of in een kantoor werken? Neen. Meisjes waren vooral bedoeld om knap te zijn, een man te vinden en dan zo veel mogelijk kinderen op de wereld te zetten. Zo had mijn grootmoeder van vaders kant twaalf kinderen, mijn grootmoeder van moeders kant zelfs veertien. Mijn mama vertelt altijd hoe zij aanzien werd als lui omdat ze maar zes kinderen had. Ook omdat kinderen in Mozambique gezien worden als sociale zekerheid. Mijn vader heeft lang getwijfeld: moest hij ons uithuwelijken of niet? Want hij wist dat we het op school heel goed deden. Maar als hij daarover stoefte bij zijn broer, reageerde die altijd dat het tijdverlies was: de meisjes moesten trouwen. Voor ze te veel weten... Want dan zouden ze hun man durven tegenspreken. Mijn moeder was heel resoluut toen hij dat vertelde: haar dochters zouden het maken. We hebben een gezegde in Mozambique: als je geen honden hebt om te gaan jagen, dan jaag je met jouw katten. Moeder zei: ik heb niet veel jongens, maar ik heb mijn katten. Ze heeft zeker een grote rol gespeeld in de kansen die ik gekregen heb. Zo heeft ze heel lang de boot afgehouden om haar dochters de vrouwelijke ceremonie te laten ondergaan.”

Pardon, de vrouwelijke ceremonie?

“Dat is een van de weinige dingen waarover een vrouw in het gezin mag beslissen, dus mijn vader had er geen zeg in. En omdat mijn tantes niet in de buurt woonden, konden ze ook geen druk uitoefenen. Daardoor konden wij naar school blijven gaan, terwijl vriendinnetjes wel de ceremonie kregen en trouwden. Verschillende waren al zwanger toen ik het lager middelbaar afmaakte. Het is eigenlijk een voorbereiding op het huwelijk. Hoe een vrouw zich moet gedragen, hoe ze zich mooi moet maken voor een man. Ook seksuele voorbereiding. Hoe ze met haar echtgenoot naar bed moet gaan, hoe ze hem kan behagen. We hebben geen genitale verminking, geen vrouwelijke besnijdenis, maar de schaamlippen worden wel uitgerokken om er mooier uit te zien. We werden allemaal geïndoctrineerd dat dit

Farida Mamad goed was. Het gebeurde met al mijn klasgenootjes, alleen niet met mij. Dat ik heel klein was - een van de naweeën van de voedselschaarste na de oorlog nog - speelde daarin ook wel een rol. Ik zag er niet echt uit als een vrouw naar Afrikaanse normen, ik was niet uitgebouwd (lacht). Tot ik naar de unief ging, ben ik al mijn kleren in de kinderafdeling moeten gaan kopen. Ik vond dat toen verschrikkelijk, ik ben echt vitamines gaan slikken om er steviger uit te zien. Want al mijn vriendinnen gingen op afspraakjes. Nu ben ik er uiteraard blij om. Maar zo ben ik ook gaan studeren: omdat ik niet mooi genoeg was, moest ik iets doen...”

En dat werd dan rechten. Met de bedoeling om discriminatie en vrouwelijke onderdrukking aan te pakken?

“Oh, neen. Op dat moment dacht ik daar helemaal nog niet aan. Ik zag dat ook nog allemaal niet zo, omdat ik het gewend was. Toen leek het nog bijna normaal, ik stelde me daar geen vragen bij. Zelfs rechten is toeval. Studeren was niet evident voor ons gezin, we waren heel arm. Schoenen om naar school te gaan, was bijvoorbeeld een probleem. Of gewoon maar theekopjes. We hadden thuis colablikjes opengesneden om koffie of thee uit te drinken. Mijn oudste zus is dan als eerste in Maputo (de hoofdstad, nvdr) gaan studeren. Voor dierenarts. Mijn broer wou gaan werken, hij wilde zo de familie helpen omdat we zo arm waren. Maar mijn zus heeft hem omgepraat en hij is gegaan voor industrieel ingenieur. Ze wilden dat ik ook ging studeren, maar ik had het gevoel dat ze mij niet begrepen: zij studeerden wetenschappen, ik had taalkunde en geschiedenis gevolgd. Wat zou ik wel kunnen studeren aan de unief? Rechten kende ik niet eens, we waren nooit in contact gekomen met een rechtbank. Ik dacht aan economie, maar mijn leraar duwde me in die richting. Die eerste les vergeet ik nooit, wat is me dat hier... Maar al snel vond ik me erin. Ik heb het dat eerste jaar wel niet tegen mijn ouders durven zeggen, ze hadden schrik van rechten. Allemaal politiek, dachten ze. Het tweede jaar vroegen ze

Mijn moeder werd lui genoemd omdat ze geen twaalf, veertien kinderen op de wereld heeft gezet