Het zand is bijna op
Wetenschappers waarschuwen voor wereldwijd tekort van het ‘nieuwe goud’
Op stranden en in de woestijn: overal vind je zand. En toch dreigt een groot tekort, waarschuwen wetenschappers in het tijdschrift Grote boosdoener is de wereldwijde bouwwoede, die de vraag naar de grondstof exponentieel heeft doen toenemen. “Ook in België zal tegen 2100 het meest waardevolle zand uitgeput zijn”, zegt onderzoekster Vera Van Lancker.
‘Science’.
Zonder zand stuikt onze samenleving als een kaartenhuisje in elkaar. Het zit in het schermpje van uw smartphone, in het glazen flesje waaruit u uw bier drinkt en zelfs in de tandpasta waarmee u ’s ochtends uw tanden poetst. Maar bovenal zit het in beton en asfalt, de bouwstenen van onze steden. Voor beton alleen gebruikte de mens in 2012 wereldwijd liefst 30 miljard ton zand. Genoeg om een muur te bouwen van 27 meter hoog en 27 meter breed, de hele evenaar rond. Nu steeds meer mensen in steden gaan wonen, stijgt de vraag exponentieel. Sinds 1950 is de bevolking in de steden geëxplodeerd van 746 miljoen naar 4 miljard. Een cijfer dat alleen zal toenemen. Wetenschappers waarschuwen daarom dat er een groot tekort dreigt als we tegen het huidige tempo zand blijven ontginnen. Omdat woestijnzand niet geschikt is voor de meeste industriële toepassingen. “Die zandkorrels zijn door de wind afgerond”, zegt Nick Meynen, die in zijn boek Frontlijnen een volledig hoofdstuk wijdde aan zand. “Beschouw het als kleine knikkertjes. Probeer daar maar eens een toren van te bouwen. Dat kleeft niet.”
En dus zoeken bedrijven de grondstof elders: langs rivieren, op stranden en in zee. Decennia geleden waren er meer mijnen landinwaarts, maar die zijn stilaan uitgeput. Ook in België. Daarom wordt hier massaal zand afgeschraapt van de zandbanken in de Noordzee. Moeilijke vraag. Er bestaan geen internationale cijfers over de voorraden. Maar over één ding is iedereen het eens: ze zijn eindig. Zand ontstaat door verwering van gesteenten, een proces dat héél lang kan duren. “We ontginnen wereldwijd twee keer meer zand dan erbij komt”, zegt Meynen. Ook in België zal er een moment komen waarop het zand op is. Volgens prognoses van de FOD Economie is 2100 een scharniermoment. “Dan zal de grootste brok van het economisch meest waardevolle zand in de Noordzee ontgonnen zijn”, zegt Vera Van Lancker, wetenschappelijk medewerkster van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. “Dan heb ik het over het zand met een grove korrel, het interessantst voor de industrie. Van het fijne zand hebben we nog meer liggen.” Een kilo goud is uiteraard stukken duurder dan een kilo zand. In de doe-het-zelfzaak kan je voor een paar euro 25 kilo op de kop tikken, terwijl je voor een kilo goud 36.000 euro betaalt. Het punt is dat die prijs bij schaarste fel de hoogte kan inschieten. “In Singapore zitten ze bijvoorbeeld met een acuut zandtekort”, zegt Meynen. “Het land heeft dat zand nodig om te blijven groeien. In een halve eeuw tijd is het 22 procent groter geworden door zand op te hopen. Als gevolg daarvan is de prijs in een paar jaar tijd gestegen van 2 naar 190 dollar per ton. Op een bepaald moment was een kilo zand er zelf duurder dan een liter ruwe olie.”
De zandwinning uit rivieren, stranden en de zeebodem heeft volgens wetenschappers een grote impact op ecosystemen en de dieren die er leven. Het maakt steden langs de kust ook kwetsbaarder voor overstromingen en stormen. De grote vraag werkt zelfs illegale handel in de hand. In India is bijvoorbeeld een heuse zandmaffia opgestaan. “Een van de machtigste en gewelddadige criminele organisaties in het land”, aldus wetenschappers. “Er zijn al honderden mensen gestorven in zandoorlogen.” In België zal het zo’n vaart niet lopen, vooral omdat de ontginning strikt gereguleerd is. “Al bestaat er nog grote onzekerheid in hoeverre we zandbanken kunnen afschrapen”, zegt Van Lancker. “Nu functioneren die als golfbreker, maar als je die afgraaft gaan golven zich anders gedragen.”