Extreemrechtse opdoffer voor Merkel
Extreemrechts derde grootste in Duitsland, coalitie afgestraft maar Merkel mag blijven
De Duitse kiezers hebben gisteren voor een aardverschuiving gezorgd door de extreemrechtse Alternative für Deutschland een triomfantelijke entree in de Bondsdag te bezorgen. De beide regerende ‘volkspartijen’ - CDU en SPD - kregen een historische afstraffing. Maar een ‘Alternative’ voor Angela Merkel is er niet: ze blijft Kanzlerin maar moet op zoek naar een nieuwe coalitie.
Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog doet een uiterst rechtse partij haar intrede in het Duitse parlement – en nog wel via de grote poort. De antimigrantenpartij Alternative für Deutschland (AfD) is de komende vier jaar de derde grootste fractie in de Bundestag. “We zullen Merkel, of wie ook de regering zal leiden, opjagen. We zullen ons land en ons volk terughalen”, kondigde een grimmige Alexander Gauland, een van de twee AfD-kopstukken, onmiddellijk na het sluiten van de stembussen en de eerste prognose aan. Een aardschok, een verschuiving van tektonische platen, een Tabubruch... Er werd gisteren in Duitse nieuwsstudio’s en op krantenredacties niet bespaard op dramatische beeldspraak. De peilingen hadden een dergelijke afloop eigenlijk al aangekondigd, maar toch klonk uit de reacties op de verkiezingsuitslag geschoktheid. Vooral het verschijnen van een nationaal-conservatieve, rechtspopulistische of extreemrechtse (definities die gisteravond gebruikt werd) partij in de Bondsdag zorgde voor verslagenheid. Die partij zat al in de regionale parlementen van dertien Länder, waar ze soms nog sterkere resultaten dan gisteren haalde. Maar nu wordt ze meteen bij haar entree in het federale parlement de derde grootste fractie met 13,3 procent van de stemmen en mogelijk tot 90 leden. Vooral in de oostelijke deelstaten veroverde de AfD met haar ‘Merkel muss weg’-leuzen terrein en werd ze vaak de tweede grootste partij.
De partijen die de zittende grote coalitie uitmaken (GroKo ge- noemd) lijden de zwaarste verliezen sinds de eerste verkiezingen na de oprichting van de Bondsdag. Vergeleken met 2013 boet de GroKo meer dan 14 procent aan stemmen in. De CDU/CSU haalde toen 41,5 procent van de stemmen, SPD 25,7 procent. De twee grote Volksparteien verliezen nu verder terrein. De CDU-CSU haalt nog 33 procent. Daarmee ligt de formatie van kanselier Angela Merkel nog altijd ruim op kop. “We zijn de sterkste kracht. We hebben de opdracht een regering te bouwen en tegen ons kan geen regering gebouwd worden”, aldus Merkel in haar eerste reactie in het Konrad-Adenauer-Haus, hartje Berlijn. “Na twaalf jaar regeringsverantwoordelijkheid is dat niet vanzelfsprekend.”
“Mensen terugwinnen”
Merkel ging ook in op de winst voor de AfD. “We zullen onderzoeken wat de redenen daarvoor zijn, we zullen ingaan op de zorgen en angsten van die mensen en trachten hen terug te winnen door een goede politiek te voeren.” Uit kiezersonderzoek door de publieke omroep ARD bleek dat onvrede met Merkels aanpak van de vluchtelingencrisis de oorzaak van de kiezersvlucht naar extreemrechts was, maar dat ook Merkel-moeheid een rol speelde. Zo’n miljoen CDU-CSU-kiezers gingen naar de AfD. CSU-leider Horst Seehofer suggereerde al dat een fikse ruk naar rechts nodig is om die terug te winnen.
“Naastenliefde”
Nog veel somberder was gisteravond de stemming in het WillyBrandt-Haus, het hoofdkwartier van de SPD. De partij van Merkels uitdager Martin Schulz zakt terug naar een historisch laag niveau: 20 procent, terwijl ze op 30 procent gemikt had. Het balanceren op de rand van de electorale afgrond zorgde gisteren meteen voor een harde keuze: de partij gaat na de (niet eens verrassende want al weken door peilingen aangekondigde) catastrofe voor een oppositiekuur. “Dit is een bittere dag voor de Duitse sociaaldemocratie en voor de Duitse democratie”, aldus Schulz. “Geen democraat kan ongevoelig blijven voor de intrede van extreemrechts in de Bondsdag. Dit is een breuklijn. Veel mensen hebben de komst van een miljoen vluchtelingen – een daad van naastenliefde – blijkbaar niet verteerd.”
Schulz blijft tot nader order voorzitter en wordt dus oppositieleider in de Bondsdag. Bij een grote coalitie was ook die rol aan de AfD toegekomen.
Jamaika
Een van de grote winnaars is de liberale FDP onder haar nieuwe aanvoerder Christian Lindner. De liberalen verdwenen in 2013 uit de Bondsdag toen ze onder de kiesdrempel van 5 procent zakten. Gisteren verdubbelde Lindner dat tot ruim 10 procent, na een campagne waarin hij zijn partij weer een economisch conservatief profiel bezorgde met zijn kritiek op het beleid van de Europese Centrale Bank en zijn weigering om een meer Europees monetair beleid te steunen. De FDP is zelfs als vanouds onmisbaar voor de vorming van een nieuwe coalitie, een gegeven waarmee Lindner Merkel rekening zal doen houden. De enig mogelijke combinatie – nu SPD voor oppositie kiest – is een Jamaika-Koalition: zwart-geel-groen met CDU-CSU, FDP en Grüne. Tijdens de campagne namen de aanvoerders van FDP en Groenen – die licht stegen tot 9,5 procent – het opvallend vaak tegen elkaar op. Maar noch Lindner noch Grüne-aanvoerder Cem Özdemir sloten een coalitie uit. De onderhandelingen kondigen zich echter ook volgens de vertegenwoordigers van de betrokken partijen als “zeer moeilijk” aan.