Waarom mensen niet beter uit de gevangenis komen
Hasseltse gevangenisdirecteur Paul Dauwe gelooft in alternatieve detentievormen
HASSELT - “We sluiten mensen te snel op. Als iemand serieus in de fout gaat, vinden we het bijna evident dat die naar de gevangenis moet. Zonder te beseffen dat we het probleem daarmee vaak alleen maar verergeren. Mensen komen niet beter uit de gevangenis.” Dat zegt Paul Dauwe (59), directeur van de Hasseltse gevangenis. Iemand die dag in, dag uit zo’n 550 gevangenen in zijn cellen heeft zitten. Een man met visie, die gelooft in andere vormen van opsluiting, met meer en individuelere begeleiding. “Maar ik ben al blij als ik elke gevangene iedere dag een propere onderbroek kan geven. Zelfs dat lukt niet.”
Om maar met de deur in huis te vallen: zijn gevangenissen vandaag nog nodig?
“De samenleving heeft eigenlijk permanent de opdracht om na te denken over hoe ze reageert op gedrag dat minder gewenst tot zwaar ongewenst is. Opsluiting is in elk geval een zeer zware reactie. In behoorlijk wat situaties denk ik dat we daar te vlug mee zijn. Wat we eigenlijk zeggen is: voor een tijd – kort, lang, heel lang – mag jij niet meedoen met het gewone gebeuren van de maatschappij. En daar stopt het. Je haalt iemand uit zijn omgeving en zet die jaren weg. Die gaat echt niet beter aangepast terugkeren. Ik vergelijk dat met mijn zonen die met de buurjongens aan het spelen zijn, op de duur loopt het uit de hand, de vaas gaat aan diggelen, de tafel de grond op. Die stuur ik naar zijn kamer, die naar huis, nog eentje de hoek in. Maar daarmee is het niet opgelost, hoe moet ik zorgen dat het weer in orde komt? Want die jongens kunnen daar niet eeuwig blijven. Nu wordt vaak geredeneerd: die gast zit in de cel, probleem opgelost. Neen. We verergeren
het zo regelmatig zelfs.”
We denken nog te vaak dat een lange straf een goede les is?
“Terwijl alle internationale studies dat tegenspreken: de lengte van de straf bepaalt niet of iemand dat niet meer zal doen of wel. Passionele moorden bestraffen we nu bijvoorbeeld met lange celstraffen, terwijl die mensen zo goed als nooit recidiveren. Want het probleem – wat er niet goed ging tussen die twee – is opgelost door de moord. Zeg ik daarom dat je niemand moet opsluiten? Helemaal niet. Er zijn er die ik niet vrij wil tegenkomen, maar dat is een kleine minderheid. Die mag je van mij gerust ergens samen zetten. Maar de meesten die hier zitten zijn gasten die van geen hout pijlen weten te maken, weinig of geen ondersteuning hebben, amper een opleiding genoten hebben. Driekwart kampt dan nog eens met een verslaving. Ik zit nu al zo lang in de sector dat ik de zonen van de vaders zie komen. Sommigen zeggen dat het in de genen zit. In de sociale genen, meen ik: de milieus van kansarmoede en minder mo- gelijkheden. Niet dat ik iets goedpraat, integendeel. Je hebt nog altijd de keuze om het niet te doen.”
De cijfers van hervallen spreken voor zich: bijna vijf op de tien vrijgelatenen keren terug?
“We slagen nog te weinig in te differentiëren hoe we met gevangenen omgaan, het is nog te veel eenheidsworst. Maar zoals ik al zei: ik ben al blij als iedereen een bed heeft en zelfs daarin slagen we niet. Gemiddeld liggen hier 40 à 50 mannen gewoon op een tien jaar oude matras op de grond. Wat helemaal niet wil zeggen dat er niets gebeurt. Sinds twee jaar zijn we bijvoorbeeld gestart met een drugsvrije afdeling. Met veel steun van de hulpverleners van het CAD. Die komen hier gratis en voor niets helpen. Typisch voor Limburg, de solidariteit is groot.”
Nu we het er toch over hebben: drugs raken de gevangenis nog altijd binnen?
“En dat zal zo blijven. Of we moeten hier iedereen in z’n blootje laten rondlopen. En dat zou veel meer schade berokkenen. Ergens is het ook logisch: dat zijn mensen met een problematische verslaving, vaak al jaren en die zet je hier op elkaar op een paar vierkante meter. Neen, het drugsprobleem wordt binnen alleen maar groter. Maar zoals ik al zei, we boeken mooie resultaten met de drugsvrije afdeling.”
Sommigen pleiten voor een meer menselijke behandeling, anderen vinden de gevangenis dan weer te veel een luxehotel.
“Ik weet dat niemand die hier op bezoek is geweest met dat idee weer buitengaat. Ja, ze moeten niet meer op de emmer zoals in sommige oude gevangenissen. Maar is een toilet in de cel een luxe? Of die tv die hier hangt waarop ze vier zenders gratis krijgen? Voor de rest moeten ze betalen. Zij, niet de belastingbetaler, hé. Het is net de bedoeling om de vervreemding van het leven buiten zo klein mogelijk te houden, om die terugkeer niet nog moeilijker te maken. De vrijheidsberoving, leven tussen die vier muren, dat is de straf. Niet iemand helemaal laten vervreemden van de wereld, van zijn omgeving, van de maatschappij. Dat maakt het net gevaarlijker voor ons. Hoe minder iemand kan terugvallen op een sociaal netwerk, hoe groter de kans op hervallen. Stel je zelf eens voor, iemand die na dertig jaar cel vrijkomt: zelfs een snelle elektrische fiets ontwijken moet akelig zijn.”
U bent dan ook niet tegen detentiehuizen, beveiligde woningen in de stad voor een tiental gevangenen. Waarmee justitieminister Geens vanaf 2018 wil beginnen.
“Nu steken we gevangenen zo ver mogelijk weg, op industrieterreinen of langs de snelweg. We knippen de navelstreng zo goed als door. En dat is fout, we moeten er net op inzetten om die gevangenen zo goed mogelijk terug in de samenleving op te nemen. Ik begrijp de onrust van mensen, dat ze het niet altijd aangenaam vinden dat ze gevangenen als buren krijgen. Maar veel van die gasten waren ook voordien hun buren en worden dat later opnieuw. Ik heb die mannen liever gecontroleerd in de tuin naast me, dan ongecontroleerd in mijn achtertuin…. Ik zit trouwens zelf in het comité dat in Limburg zo’n detentiehuis bekijkt. Ik moet dat niet van mijn baas, maar waarom zou ik onze knowhow niet delen?”
Wat we vergeten is dat daders veel slachtoffers maken. Familie en vrienden worden vaak slachtoffer van de schande.
“Absoluut, je hoort hier schrijnende verhalen. Vanuit de Vlaamse gemeenschap zijn in de Hasseltse gevangenis twee mensen die met de families van gedetineerden werken. Ze zoeken contact en proberen te herstellen… Ook daar is Limburg koploper in. Maar het kost tijd en er is al het andere werk... Wist je trouwens dat 30 procent nooit bezoek krijgt? Limburgse jongens, hé. Niet buitenlanders of Oost-Europeanen.”
Tot slot, u was destijds in de jaren 80 niet van plan gevangenisdirecteur te worden?
“Klopt, maar na bijna twee jaar doppen en wat interims stuurde de RVA me een brief of het geen tijd werd dat ik aan dat staatsexamen ging deelnemen. (lacht) Achteraf moet ik nogal enthousiast geweest zijn, want mijn toenmalige vrouw deed vijf jaar later ook mee.”