“Het geneesmiddel is er bijna”
Endocrinologe Chantal Mathieu voorspelt oplossing voor patiënten met diabetes type 1
“Ik ga het nog meemaken dat we diabetes type 1 een halt toeroepen.” Aan het woord is Chantal Mathieu, een wereldautoriteit op het vlak van diabetesbehandeling. “We zetten enorme stappen vooruit”, zegt het diensthoofd endocrinologie van UZ Leuven. “We begrijpen nu hoe type 1 diabetes ontstaat en kunnen de beschadigde betacellen als het ware herscholen. Als dat op tijd gebeurt, hebben we alle kans op slagen.”
Bij muizen met type 1 diabetes kunnen we de ziekte al doen verdwijnen. Begin 2018 start een studie bij volwassenen
In België lijden zo’n 50.000 mensen aan type 1 diabetes, een van de twee vormen van de ziekte (zie kader). Bij type 1 valt het afweersysteem van de patiënt de eigen betacellen aan. Voor die patiënten is er hoop, aldus Chantal Mathieu. Het diensthoofd endrocrinologie – hormoonziektes – van het Leuvense Gasthuisberg spreekt zelfs over een kwestie van jaren. “Type 1 diabetes is een complexe autoimmuunziekte waarbij betacellen een rol spelen in hun eigen vernietiging”, legt Mathieu uit. “De betacel is de enige cel in ons lichaam die zelf insuline kan aanmaken. Maar als de betacel onder teveel stress komt te staan – en dat kan al door een gewone ontsteking – dan gaat de cel zich plots heel eigenaardig gedragen. Oorspronkelijk werd altijd gedacht dat de betacel vanbuitenaf aangevallen werd, maar dat blijkt dus niet te kloppen. De cel lokt haar eigen vernietiging verder uit.”
Wespensteek
Die ontdekking was belangrijk voor de zoektocht naar een geneesmiddel. “We zijn dan gaan nadenken over een methode die vergelijkbaar is met de behandeling van mensen die allergisch reageren op een wespensteek”, zegt de dokter. “Bij die mensen spuiten we heel kleine hoeveelheden gelijkaardig gif in om hen tolerant te maken. Op dezelfde manier zouden we bij type 1-patiënten de eiwitten van de betacel, zogenaamde antigenen, kunnen inspuiten. Zo kunnen we het afweersysteem herscholen waardoor het de betacel met rust laat.”
“In een samenwerking tussen ons laboratorium aan de KULeuven en een spin-off van de UGent is op dat vlak titanenwerk verricht”, zegt Mathieu. “Bij muizen met type 1 diabetes kunnen we de ziekte doen verdwijnen door antigenen van de betacel toe te dienen verpakt in bacteriën. Begin 2018 start in Europa en de VS een studie bij volwassenen die net type 1 kregen, waarbij we proberen diezelfde bacterie in een korte kuur toe te dienen. Op die manier zouden we op termijn de ziekte kunnen doen verdwijnen.”
Diagnose
Maar er is wel nog een maar. Is type 1 daardoor voor iedereen verleden tijd? “Daarvoor moeten we terug naar de hamvraag: wie krijgt diabetes type 1? Er is de erfelijke voorbeschiktheid en die is nogal groot. Maar daarnaast zijn er nog andere factoren. Stress, virussen... Het belangrijkste is dat we de diagnose ‘type 1’ zo snel mogelijk na het ontstaan van de ziekte vaststellen.” Voordat alle betacellen vernietigd zijn, dus. “Best zelfs wanneer nog minstens 30 tot 40 procent van de betacellen aanwezig is. Want de boodschap is eenvoudig: wie nog betacellen heeft, kan mogelijk gered worden. Daarom is de boodschap ook zo belangrijk voor de huisartsen: wees alert en stuur mensen zo snel mogelijk naar de endocrinoloog. Die kan dan kijken of de patiënt kan deelnemen aan een studie om
Stamcellen
dokter Chantal MATHIEU de overblijvende betacellen proberen te redden.”
“We verstaan vandaag waarover het gaat”, is Mathieu optimistisch. “We zijn er bijna, maar nog niet helemaal. En we kijken zelfs al verder. We kunnen mensen op basis van dat erfelijke risico vroeger gaan diagnosticeren, en mogelijk dus ook sneller behandelen.” Maar wat met patiënten die al jaren type 1 hebben? “Er gebeurt nu heel wat onderzoek om de betacellen te vervangen door stamcellen. Maar we proberen ook cellen uit lever en huid te herscholen. De technieken evolueren razendsnel, maar om zeker te zijn van de veiligheid van al deze nieuwe behandelingen moeten ze eerst getest worden.”
“Maar de boodschap blijft: hoe vroeger de diagnose, hoe beter. Daarom pleit ik voor grote screenings bij familieleden van mensen met type 1 diabetes, iets waar ook Het aantal mensen dat aan diabetes lijdt, stijgt snel. Ook in ons land. Dat is een gevolg van de vergrijzing en onze ongezonde levensstijl. Volgens de Diabetes Liga kampt op dit moment één op de twaalf Belgen met de aandoening. Tegen 2030 zou één op de tien landgenoten patiënt zijn, of meer dan een miljoen patiënten. Om de groei een halt toe te roepen, heeft de Liga een methode ontwikkeld om op grote schaal te screenen op diabetes type 2, de meest voorkomende variant. De methode is gebaseerd op een eenvoudige vragenlijst die peilt naar onder meer de leeftijd en het BMI. Wie de acht korte vragen beantwoordt, komt te weten hoe groot zijn risico is om binnen de tien jaar suikerziekte te krijgen. Die kans varieert tussen één en vijftig procent. het Belgisch Diabetes Register achter staat. Geen goedkoop verhaal, maar iedereen moet nu mee in bad. Eén professor die alleen vooruit gaat, dat levert niks op. Bij Innodia, ons groot Europees project, sleuren 33 partners aan de kar. Vandaar dat ik oprecht optimistisch ben. Binnen enkele jaren kunnen we patiënten met type 1 echt helpen, daar ben ik zeker van.”