Een Japanner die naar melk ruikt

Haruki Murakami, De moord op Commendatore, Deel 1: Een idea verschijnt, uitg. Atlas Contact, 2017, vert. Elbrich Fennema en Luk Van Haute, 508 blz., 29,99 euro; e-boek: 14,99 euro.

Deel 2 (Metaforen verschuiven) verschijnt tijdens het Murakami Weekend, zaterdag 13 en zondag 14 januari 2018, Cruiseschip SS Rotterdam. Ooit in dienst van de Holland Amerika Lijn, nu een hotel. Dagkaarten 75 euro. Zie www.murakami.nl Ype de Boer, Murakami en het gespleten leven, uitg. AUP, 2017, 204 blz., met noten, bibliografie en titelindex, 19,99 euro; eboek: 9,99 euro.

XXXDe nieuwe Murakami?

Zijn twintigste titel in het Nederlands. En de hype neemt alleen maar toe. Startoplage in Japan: een miljoen exemplaren. Voor een roman van duizend pagina’s. Murakami is in vijftig talen vertaald. Hij is niet alleen in het Westen populair maar ook in het Oosten, van Zuid-Korea tot Taiwan, zelfs in China, voor een Japanse auteur niet vanzelfsprekend. Na een aarzelende start in het Nederlands, begin jaren negentig, wordt nu zijn complete oeuvre in de handel gehouden. Vrijdag 12 januari wordt Haruki Murakami 68. Het staat wat haaks op zijn schuwe persoonlijkheid maar de uitgeverij Atlas Contact nodigt met de steun van tientallen journalisten en auteurs tweeduizend fans uit op het cruiseschip SS Rotterdam om deel 2 van zijn nieuwe roman te presenteren. Ook de Vlaamse japanoloog en co-vertaler van dit boek, Luk Van Haute, zal er zijn. ‘Harukisten’ kunnen deelnemen aan workshops, kijken naar verfilmingen van Murakamiwerk, luisteren op voorleessessies en omdat Murakami zo graag jogt (wat in Nederland ‘hardlopen’ heet) - meerennen met ‘hardlopen aan de Maas’.

Een groot raadsel toch?

De jonge Murakami studeerde aan een universiteit in Tokio tijdens de studentenrevolutie in de jaren zestig. Hij liet alles achter zich en opende in de stad een jazzbar. Op zekere dag kreeg hij tijdens een baseballwedstrijd ‘een openbaring’, kwam thuis en schreef een roman. Met succes. Na zeven jaar waren hij en zijn vrouw het harde werk - en Japan - beu en vertrokken ze voor tien jaar naar het buitenland, eerst Griekenland en Italië, later de VS.

Murakami’s liefde voor het Westen - hij vertaalde intussen Amerikaanse schrijvers (Chandler, Carver, Vonnegut) maakte dat zijn werk voor de Japanse jeugd cool was, supercool. Surrealistisch. Met katten die kunnen spreken, schapen met een ster op de rug. Voor het literaire establishment was hij ‘batakusai’, stonk hij naar melk, een product dat Japanners en Chinezen vroeger niet dronken. Een echte schrijver moest vooral een intellectueel zijn. In de VS ontdekte Murakami zijn Japan: “Naar Jim Morrison luisteren in de VS is niet hetzelfde als naar hem luisteren in Japan.” Hij keerde terug.

Waarin ligt zijn kracht?

Voor westerse lezers ligt zijn dynamiek in het Japans-zijn, ook cool. Zijn verhalen zijn gewoon geflipt. Geesten, spoken, shinto-kami, ze zijn altijd in de buurt. Johnnie Walker stapt van zijn whiskylabel. In ‘Commendatore’ vertrekt een mannetje uit een schilderij. Dat doek, ‘De moord op Commendatore’, is geschilderd naar een scène uit de Mozart-opera ‘Don Giovanni’. Overigens spelen ook ‘Time is on my side’ van The Rolling Stones en het album ‘Monk’s Music’ van Thelonious Monk in dit boek een rol.

Eerste zin?

“Toen ik vandaag uit een kort middagdutje ontwaakte, zat ‘de man zonder gezicht’ voor me. Hij had plaatsgenomen op de stoel tegenover de bank waarop ik had liggen slapen en staarde me aan, met zijn paar denkbeeldige ogen dat het zonder gezicht moest stellen.”

En toch?

Het verhaal pakt de lezer op mysterieuze wijze bij de lurven en laat hem niet meer los. Voor de Nederlandse filosoof Ype de Boer (1989) in zijn pas verschenen boek ‘Murakami en het gespleten leven’ gaat het er bij Murakami om dat de hoofdrolspelers leren van zich te bevrijden van de dwang van de stabiele identiteit, van een ‘echt zelf ’ of ‘innerlijke kern’. Dat ze leren hun gespletenheid te accepteren en zich ‘overgeven aan de stroom’. Spiegelbeeld en schaduw helpen daarbij. De Boer: “Wat Murakami’s fictie ons bijbrengt is dat die gespletenheid de voorwaarde vormt voor de menselijke ontwikkeling, voor zelfkennis, liefde, verantwoordelijkheid, vrijheid en lotsbestemming.” Lezers hebben bij Murakami in het begin vaak gemengde gevoelens. “Is dit niet gewoon een prutser?”, vraagt een columnist zich af. Om dan een zin te lezen van een man die door zijn vrouw is verlaten: “Stel dat zij verdwenen was, dan had mijn bewustzijn geen lichaam om naar terug te keren.” Ook dat heb je bij die naar melk ruikende Japanner: gebalde angst, mooie zin.