“Degrelle was geen engel, maar ook geen duivel”
VOLGENS HITLER DE ENIGE BRUIKBARE BELG
Bruno Cheyns: “Ik raakte als student gefascineerd door Léon Degrelle en zijn partij Rex, die bij de parlementsverkiezingen van 1936 uit het niets 21 zetels in de wacht sleepten. Hoewel ik geen historicus ben, ben ik al jaren gefascineerd door de Belgische politieke geschiedenis van de 20ste eeuw. En Degrelle springt echt uit de band.” Léon Joseph Marie Ignace Degrelle komt in 1906 ter wereld in Bouillon in een gegoede familie. Cheyns: “Zijn familie hoort tot de conservatief-katholieke bourgeoisie die na WO I tal van zekerheden ziet verdwijnen. Het algemeen enkelvoudig stemrecht, de doorbraak van het socialisme en de opkomst van het communisme maken haar onzeker. De oude Katholieke Partij lijkt geen antwoord te hebben op deze evoluties en een groep jonge katholieke militanten zet zich steeds meer af tegen het immobilisme binnen de Katholieke Partij.”
De jonge Degrelle trekt tijdens zijn studententijd al de aandacht vanwege zijn scherpe pen.
”Tijdens zijn studies bij de Jezuïeten raakt hij in de ban van de rechts-conservatieve Action Française. Als student is hij erg actief binnen de Katholieke Actie. Hoewel intelligent en belezen is hij vooral actief bij allerlei bladen die met deze beweging verbonden zijn. Zijn organisatietalent en kenmerkende schrijfstijl vallen op, en hij krijgt in 1931 de leiding van de uitgeverij Rex. De eigenzinnige Degrelle heeft een neus voor nieuwigheden in het medialandschap, maar de steeds kritischer en negatieve toon van zijn uitgaven maakt de kerkelijke overheid ongerust. Degrelle en een groep geestesgenoten blijven inhakken op de oude kaders van de vermolmde Katholieke Partij. Tijdens een congres in november 1935 komt het tot een breuk. Degrelle breekt met de Katholieke Partij en besluit met een eigen politieke beweging aan de parlementsverkiezingen van 1936 deel te nemen.”
Deze verkiezingen trakteren ons land op zijn eerste en grootste Zwarte Zondag.
“De omstandigheden zijn er naar. België heeft, net als de rest van Europa, immense maatschappelijke, economische en politieke omwentelingen meegemaakt. De economische crisis die volgt op de crash van Wall Street in 1929 slaat diepe wonden. Bovendien raakt bekend dat politieke en economische kopstukken betrokken zijn bij het faillissement van belangrijke banken en andere financiële schandalen. Mensen maken zich zorgen en dat is de perfecte voedingsbodem voor Rex. We mogen ook niet vergeten dat Degrelle een harde werker was, die het land rondreisde en tussen oktober 1934 en mei 1935 alleen al naar schatting een kwart miljoen landgenoten toegesproken had en zo een bekende Belg was geworden.”
Hij blijkt ook een charismatisch spreker te zijn.
“Voor het doorbreken van de toen moderne media zoals de radio was dat van minder belang, maar Degrelle was in de jaren 30 een revelatie. Wie zijn speeches vandaag beluistert, zal zijn stijl waarschijnlijk archaïsch en pompeus vinden, maar toen was hij volkomen nieuw in België. Degrelle sprak mensentaal, en observeerde breed gesticulerend zijn eigen publiek. Hij luisterde naar de reacties en herhaalde voortdurend wat succes had. Op die manier wist hij zijn magie over te brengen en zo lokte hij tienduizenden naar zijn voordrachten, waarvoor het publiek nota bene moest betalen!”
Op enkele maanden tijd zet hij een hele partijorganisatie op poten.
“Zijn natuurlijke achterban bestaat uit boze conservatieve katholieken, maar om genoeg kandidaten te vinden haakt hij zijn karretje aan bij de liberale middenstandsbewegingen die gefrustreerd zijn door de crisis en de opkomst van grootwarenhuizen. Daarnaast boort hij het enorme potentieel aan proteststemmen aan. Maar Rex trekt ook andere gelukzoekers van allerlei pluimage aan. De ideologische spreidstand tussen de verschillende groepen binnen de partij zullen al snel voor wrijvingen zorgen als de partijleden moeten stemmen en er keuzes moeten gemaakt worden.”
Maar de verkiezingen van 1936 zijn een overrompelend succes.
“Rex haalt uit het niets 21 zetels, terwijl ook de extreemrechtse flaminganten van het VNV en de extreemlinkse communisten forse winst boeken. Degrelle kwam zelf als eerste opvolger op in Brussel en belandde dus niet in het parlement. Hij vond dat hij als leider boven de politieke malaise moest staan. Hij had zelf ook een uitgesproken negatieve mening over de parlementaire democratie. Om de aandacht van de problemen binnen zijn partij af te leiden, lokte hij in 1937 wel een tussentijdse verkiezing uit tegen premier Van Zeeland zelf. Omdat alle partijen behalve het VNV zich tegen hem verenigen, leidt hij een smadelijke
Dat Degrelle Hitler steeds meer bejubelt terwijl het land zich steeds meer tegen de nazi’s keert, komt Rex duur te staan
Bruno Cheyns
“GEEN ENGEL,
MAAR OOK GEEN DUIVEL”
nederlaag. In 1939 verschrompelt zijn partij en alhoewel hij zelf nog verkozen wordt, lijkt zijn rol uitgespeeld.”
WO II doet alles weer kantelen.
“Degrelle wordt bijna onmiddellijk na de Duitse inval gearresteerd door de Belgische overheid en naar Frankrijk afgevoerd. Hij wordt er in slechte omstandigheden in een kamp opgesloten, wat hem diep zal tekenen. Hij is een Belgicist en een monarchist, en hij voelt zich verraden door deze behandeling. Al snel na zijn terugkeer in België probeert hij - ambitieus als hij is een politieke rol te spelen, maar de Duitsers vertrouwen hem niet. Eind 1940 rijpt bij hem het plan om aan de kant van de nazi’s in de collaboratie te stappen. Maar Rex zal nooit helemaal een nationaal-socialistische partij worden. Een deel van de partij haakt af als men van Degrelles beslissing hoort. Een ander deel is al in het verzet gestapt.”
Hij richt een Waals Legioen op om de strijd aan te binden tegen het bolsjewisme.
“Dat slaat wel aan bij een deel van zijn conservatieve achterban, maar Degrelle zuigt zijn partij langzaam leeg om maar voldoende vrijwilligers te kunnen werven en zo zijn eigen positie tegenover de Duitsers te versterken. Degrelle hoopt vanop het slagveld een politieke rol te verwerven en meldt zich aan als gewoon soldaat. De eerste jaren vecht hij zelf letterlijk in de eerste linies en dat bezorgt hem wel autoriteit bij de Duitsers en zijn Waalse medesoldaten. Hij raakt meermaals gewond bij zware gevechten, wordt onderscheiden en klimt gestaag binnen de rangen, om te eindigen als luitenant-kolonel. Hoewel hij niet kan weerstaan aan de verleiding om zichzelf op te hemelen, is zijn militaire carrière het grootste succes uit zijn bewogen leven. Maar hij staat wel aan de verliezende kant.”
In 1943 stapt de zelfbenoemde ‘Germaan’ Degrelle over naar de SS.
“Dat hij Hitler steeds meer bejubelt terwijl het land zich steeds meer tegen de nazi’s keert, komt Rex duur te staan. De achtergebleven rexisten krijgen steeds meer aanslagen van het verzet te verduren. De rexisten nemen wraak en schakelen daarbij ronduit criminele figuren in. Verhalen over verklikking, martelingen en executies in samenwerking met de nazi’s verklaren de diepe haat in Franstalig België tegenover de collaboratie. Intussen schakelen de nazi’s Degrelle in hun propaganda in als voorbeeld voor heel Europa. Hij mag op bezoek bij Hitler en Himmler, en de Waalse ‘Führer’ laat het zich graag welgevallen.”
Hij blijft tot het bittere eind in een zege van de nazi’s geloven.
“Tijdens het Ardennenoffensief hoopt Degrelle nog de leiding van het ’bevrijde’ België op zich te nemen, Waalse SS’ers verdedigen mee het belegerde Berlijn. Maar het Derde Rijk stort in en Degrelle weet via Scandinavië naar Spanje te ontsnappen. Zijn vliegtuig stort er neer en dat hij maandenlang in het ziekenhuis ligt, betekent waarschijnlijk zijn redding. België en Spanje ruziën steeds openlijker over zijn uitlevering - volgens velen wil de socialistische topminister Spaak ook liever niet dat de lastige Degrelle terugkomt. Zo brengt hij het tweede deel van zijn leven door in Spanje. Hij kent er wisselend succes als zakenman en bouwt intussen aan zijn mythe als de “laatste grote fascist van het eerste uur”. Hij geeft interviews waarbij hij zelden voldoende weerwerk krijgt. Enkel de legendarische Maurice Dewilde dient de brallende Degrelle van antwoord. Hoewel Degrelle in de omgang bekend staat als charmant, erudiet en grappig, wordt hij op de televisie een brulboei. Tegelijk is hij niet altijd tevreden met de stoet aan extreemrechtse coryfeeën - Jean-Marie LePen, leden van het Vlaams Blok en de extreemrechtse Vlaamse Militanten Orde - die bij hem over de vloer wil komen.”
Wat is uw eindoordeel ?
”Hij was meer dan een operette-Führer, Degrelle heeft zeker een bepaald belang gehad in de Belgische politieke geschiedenis en in het leven van duizenden aanhangers. Hij was brandend ambitieus, autoritair, allesbehalve bescheiden en deed altijd zijn eigen zin, vaak ten koste van anderen, zijn medewerkers op kop. Hij was tegelijk een begaafd intellectueel, schrijver en spreker. Degrelle was geen engel, maar ook geen duivel. Ik laat de lezer zelf oordelen.”