Waarom vertaling na 400 jaar? Zo begon Galilei’s veldslag

X Galileo Galilei, Kijker, Kerk en kosmos, Galileo Galilei’s ‘Bericht van de sterren’ en ‘Brief aan groothertogin Christina’, vertaald en ingeleid door M. Agricola, A. Van Helden en S. Van Impe, uitg. Atheneum-Polak & Van Gennep, 2017, 19,99 euro.

Bericht van de sterren?

Het mooiste sterrenbericht van 2017 was ongetwijfeld dat van de Luikenaar Michaël Gillon, die met zijn team met een kleine robottelescoop vanuit de Atacamawoestijn in Chili rond een ster zeven planeten had ontdekt. Gillon (43) was na zijn humaniora zeven jaar bij het regiment Ardense jagers in dienst geweest, en had zelfs even als VN-blauwhelm in exJoegoslavië geopereerd. Hij vond het leger doodsaai en schreef zich in 1998 - hij was toen 24 - als vrije student in aan de universiteit van Luik. In 2017 riep Time Magazine hem uit tot een van de honderd invloedrijkste personen ter wereld. In april stond hij in New York in de categorie ‘pionier’ op de rode loper. De NASA had hem gepromoot. Zo meeslepend kan astronomie zijn.

Galilei moest zichzelf aanbevelen?

De Italiaanse astronoom vocht zijn hele leven - hij werd 78 - als een leeuw om de wereld ervan te overtuigen dat hij door zijn nieuwe kijker iets bijzonders had gezien. Iets dat onderstreepte dat de aarde rond de zon draaide, en niet omgekeerd. Dat kostte hem bijna zijn kop. De laatste tien jaar van zijn leven bracht hij door onder huisarrest.

De basis van zijn kijker lag in het Zeeuwse Middelburg waar lenzenslijper Hans Lipperhey in 1608 de diameter van een typische brillenlens met behulp van een diafragma van 30 mm tot 10 mm verkleinde. Het beeld werd daardoor een beetje donkerder maar wel heel scherp. Op 30 september toonde hij zijn uitvinding aan prins Maurits van Oranje in Den Haag. De mannen zagen de torenklok van Delft en de ramen van de kerk van Leiden. Een wonder. In het voorjaar van 1609 kon je het kijkertje - het woord telescoop moest nog worden bedacht - al kopen in Parijs. In juli bereikte het Venetië.

Het was alsof Galileo er zat op te wachten. Hij vergrootte de kijker meteen acht of negen keer. Eind november kon hij twintig keer vergroten. Op 30 november begon hij aan een onderzoek van de maan (ruw oppervlak!), op 7 december aan Jupiter. Hij ontdekte vier sterren die Jupiter vergezelden. Een bewijs dat er meer dan één middelpunt van beweging in het heelal was. Gezien de concurrentie moest Galileo zich haasten om zijn ‘Sterrenbericht’ van 50 bladzijden nog in 1610 op de voorjaarsboekenbeurs in Frankfurt te krijgen. Om de fascinatie van de wetenschapsgeschiedenis, een betrekkelijk jonge discipline. De kans benuttend om een belangrijk en al te weinig bekend verhaal te vertellen. Een fantastisch en schokkend verhaal. Dit is de eerste Nederlandse vertaling.

Oorlog met Bijbelcitaten?

Het eerste hoofdstuk schetst de sluimerende discussie over de geocentrische en de heliocentrische kosmos in die dagen: staat de aarde centraal, of is het de zon? De katholieke Kerk stoorde zich aanvankelijk nauwelijks aan de revolutionaire, heliocentrische geschriften van Copernicus en Kepler; zolang het maar ging om hypotheses: ‘We hebben hier een stelling maar die moet nog geverifieerd worden’. Deel twee legt de weg af van de Hollandse lenzenslijper naar het ‘Sterrenbericht’. Dan volgt het boekje zelf, plus de naweeen: erkenning, ongeloof en spot.

In deel drie komen de tegenkrachten voluit op gang. Bijbelcitaten bewezen zogezegd dat Galileo ongelijk had. In 1633 wordt de astronoom wegens ketterij veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf, naderhand omgezet in levenslang huisarrest. Hij overlijdt in 1642. De paus verbiedt dat hij in de grote hal van de Basilica Santa Croce in Firenze wordt begraven. Dat komt pas honderd jaar later in orde. In het wetenschapsmuseum in Firenze is al vele jaren in een monstrans zijn geroofde middelvinger te zien. Rechtopstaand. Opgestoken naar Rome? In 1992 - 359 jaar na datum - biedt het Vaticaan zijn excuses aan.

De auteurs hebben niet de zoveelste biografie van Galileo willen schrijven maar wel het verslag van een harde strijd, ingebed in een vertaling van de hoofddocumenten. Meeslepend geschreven voor geinteresseerde leken, studenten en amateurastronomen.

In tijden van klimaatverandering én de ontkenning ervan, extra verhelderend.