Iets met griep?

Bibliofiel Marcel Grauls tipt elke week een boek waar u slimmer van wordt. Remco Kort, De microbemens. Het belang van het onzichtbare leven, uitg. Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2017, 240 blz., rijk geïllustreerd, 19,99 euro.

Website Micropia: www.micropia.nl. Een inkijk ook in een laboratorium waar microben worden gekweekt.

XXRemco Kort?

Kort (Breda, 1970) is microbioloog , onderzoeker bij TNO (Nederlandse Organisatie voor Toegepast-Natuurwetenschappelijk Onderzoek) en hoogleraar Microbial Genomics aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij heeft meegewerkt aan het oprichten van het Micropia-museum en is er nauw mee verbonden. Ja, zeker. Je hoort dezer dagen viroloog Van Ranst zeggen: “Onderhoud een goede handhygiëne”. Kijk in Het Belang van Limburg van 16 februari vorig jaar - ‘Een derde meer doden in Limburg door griepepidemie’ - en daar zegt Van Ranst: “Onderhoud een goede handhygiëne”. Waar komt het op neer? Een virus geeft de mens een slag in de nek en dan is hij uiterst gevoelig voor bacteriële infecties. Longinfecties bijvoorbeeld. Moeilijk te ondervangen omdat het virus misleidend werkt.

Wat is dan een microbe?

Microbe is een ander woord voor micro-organisme, een organisme dat te klein is om met het blote oog gezien te worden, alle eencelligen, bacteriën, amoeben, eencellige algen, schimmels (waaronder de gisten), virussen… allemaal microben. Een groepsnaam.

Kan ik ze ergens in leven zien?

In Micropia, Amsterdam, een microbenmuseum, uniek in de wereld, naast de Artisdierentuin. Met 3D-kijkers kunnen de bezoekers live zien hoe het klokdiertje, de spiraalbacterie, het kiezelwier en de darmbacterie bewegen en zich voortplanten. Het bestaat sinds einde 2014 en heeft sindsdien alle mogelijke museumprijzen in de wacht gesleept. In Micropia kan men een bodyscan laten maken. Daarin is te zien welke microben in bijvoorbeeld de maag, de darmen, op de huid of in de ogen leven. We zijn een wandelend ecosysteem. Een mens draagt anderhalve kilo aan microben met zich mee. In de mond zitten zevenhonderd soorten bacteriën en in het darmstelsel honderdduizend miljard. Vandaar dat het onderzoek nog een lange weg moet afleggen. De lengte en de breedte van een bacterie liggen rond de twee bij één micrometer. Een micrometer is één miljoenste van een meter. De punt van een naald biedt genoeg ruimte voor een slordige duizend bacteriën.

Hebben Nederlanders iets met microben?

De man die de basis legde voor de telescoop, om te kijken in de ruimte, circa 1610, kwam uit Middelburg. Antoni Van Leeuwenhoek uit Delft ontdekte in 1674 bij toeval het bestaan van micro-organismen. Hij was een autodidact die alleen Delfts sprak. Terwijl zijn vijf dochters zijn garen- en bandwinkel overeind hielden, legde hij letterlijk alles onder zijn wonderlijke lenzen: slootwater, tandplak, etter, sperma, paardendrollen, luizen en copulerende libellen. En hij zag “tien honderdduizend kleine dierkens”. De grote geleerden in Londen reisden naar Delft om te zien of het wel waar was. Kortom, de Nederlanders hebben een eer hoog te houden.

Wat doet de auteur?

Hij geeft een overzicht van alles wat vandaag over microben bekend is. Ze zijn voor hem onterecht onbemind. Ze komen alleen ten tijde van rampspoed in het nieuws. Het zijn de eerste bewoners van onze planeet en - buiten alle schijnwerpers - vooral de hoeders van ons lichaam. Ze houden de ziekteverwekkers buiten de deur. Door de antibiotica beschadigt de mens zijn immuunsyssteem en ontstaan voedselallergieën, astma, eczeem en chronische darmontstekingen. Om maar iets te noemen. Een goede quizvraag: welke griezelige bacterie is de ziekenhuisbacterie? Een vrolijke bacterie? De wimpermijt in ieders wimpers, met monsterlijke aanblik.

De kern van het boek is een stevige kluif. Het register toont 120 microben die aan bod komen. Talloze tekeningen en foto’s helpen je door de ernstige materie heen. Ook verpozing biedt een stukje over Kebehsenoef, de valkenkoppige Egyptische god die waakte over de darmen die bij het mummificeren uit het lichaam waren gehaald.

Dat de auteur bij de bisschop van ’s-Hertogenbosch een imprimatur (kerkrechtelijke toestemming) voor het drukken van dit boek heeft aangevraagd, is een knipoog naar Galilei, die het imprimatur niet kreeg. Voor het kijken naar de diepste ‘dierkens’ heeft Remco Kort op zeker gespeeld. Een perfecte stand van zaken.