Kasteel Vogelsanck ten prooi aan scheuren en verzakkingen
Het kasteel van Vogelsanck in Heusden-Zolder is en wordt nog altijd aangetast door mijnschade. Dat zegt de baron die wil dat de dienst Mijnschade de schade aan zijn kasteel structureel aanpakt, zoals dat destijds met de kerk van Zolder gebeurde. Hij vreest dat ondergrondse bewegingen in de mijngangen het kasteel nog tot 2025 kunnen beschadigen. Maar voor de dienst Mijnschade is het kasteel gewoon in verval. De vrederechter gaf de dienst Mijnschade in eerste aanleg gelijk. De zaak wordt nu voor de rechtbank in beroep uitgevochten. De nietsvermoedende bezoeker die over de lange kasseien oprijlaan naar het kasteel rijdt, weet niet dat het hele domein meer dan twee meter gezakt is door de steenkoolwinning. Van ver zie je een goed onderhouden waterkasteel, maar van dichtbij verschrompelt dat mooie beeld door de vele scheuren in de stenen of ijzeren muren en vensterbanken. Tientallen breuken van onder tot boven, her en der opgelapt met wat cement. Niet alleen het kasteel, ook de muren van de bijgebouwen van de hoeve en paardenstallen zijn behoorlijk aangetast. Het kasteel zelf is ook scheefgezakt, zo is duidelijk te zien aan het schuine terras over het water of aan de hoekstenen van het kasteel die aan een kant niet en de andere kant wel uit het water steken.
IJzer
De problemen beginnen al in de romaanse kelder waar de vloer op plaatsen naar beneden glooit en de muurtjes losgekomen zijn van de gewelven. Erboven, in de gang van het kasteel is de vloer eveneens verzakt. Ook al zijn de muren 80 centimeter dik, ook aan de bin- nenkant van het kasteel zijn er scheuren in de muren. In de kapel die begin deze eeuw nog gerestaureerd werd, zijn opnieuw scheuren opgedoken. In de linnenzaal, ingericht in het oudste gedeelte van het kasteel dat in de 12de eeuw opgetrokken is met muren uit puur ijzer, zijn aan de binnenkant scheuren in de muren. Zelfs een marmeren venstertablet is gescheurd. In totaal heeft Claude baron de Villenfagne de Vogelsanck een lijst van acht pagina’s waarin de schade aan het kasteel en zijn bijgebouwen staat beschreven. “Of het nu gaat om een gedeelte van de 12de, 14de of 17de eeuw, overal is er gelijkaardige schade. Het komt, volgens experten die wij hebben geraadpleegd, door mijnschade. Volgens wetenschappers kan de ondergrond nog bewegen tot 2025. Onze bedoeling is dit monument dat al bijna 300 jaar in de familie zit, in stand te houden voor de hele omgeving. Als buitenstaanders het kasteel hebben beschadigd, moeten zij ook tussenkomen om ervoor te zorgen dat het kasteel stabiel blijft.”
Mijngangen
Om ons een idee te geven van het probleem, schetst de baron de om- vang van de vroegere steenkoolwinning. “Al in 1898 heeft men beslist opzoekingen te doen naar steenkool en in 1910 zijn de concessies verdeeld. In Zolder is in 1930 en in Houthalen in 1938 de steenkoolontginning begonnen. De concessie Zolder-Houthalen was 7.060 hectare groot. In de jaren 60 waren er al 98 km mijngangen, hoofdgangen op een diepte van 600 tot 800 meter. In 1992 is Zolder als laatste mijn gesloten. Het was dus een brede concessie met veel gangen op grote diepte. De bewegingen in de ondergrond hebben ook nog jarenlang na de sluiting gevolgen. Als daar gaanderijen instorten, veroorzaakt dat bewegingen over langere perioden.”
Cementmortel
Ook al tijdens de ontginning, in de jaren 80, waren er problemen aan het kasteel en de bijgebouwen. De dienst Mijnschade heeft toen ook herstellingen uitgevoerd. “Zo is de brug die op springen stond tussen de oever en het kasteel in ‘87-’88 volledig vernieuwd. Ook de ingestorte kleine toren is heropgebouwd. Beide werken zijn zeer goed gebeurd. Nv Mijnschade en Bemaling Limburgs Mijngebied zorgt ook voor de pompen en elektriciteit om het water uit de kasteelvijver weer in de Laambeek te pompen. Maar de breuken in de muren heeft men met cementmortel gevuld, terwijl er normaal kalkmortel in de voegen zit. Het is ook maar een lapmiddel, men heeft nooit structureel ingegrepen.” Claude baron de Villenfagne de
Vogelsanck
Elastisch
Ook na de sluiting van de mijn zijn er nieuwe breuken gekomen en werden die opgelapt. In 2011 nam baron Claude het ‘dossier mijnschade’ over van zijn vader, wijlen baron Henri. “Mijn vader dacht dat het kasteel ongeveer een meter gezakt was, maar bij een meting in 2011 bleek dat al 2,12 meter te zijn. En het bleek dat het kasteel niet alleen verticaal gezakt was, maar soms ook horizontaal bewogen is door belangrijke verzakkingen. Nog een geluk dat het kasteel elastisch gebouwd is. Als het op beton stond, was het al lang ingestort. Men vraagt me wel eens of ik geen schrik heb in het kasteel. Ik ben mij bewust van het gevaar en blijf er attent op, maar ik woon erin zonder te veel vrees. Het kasteel staat wel schuin door de verzakkingen en daar hebben we enkele jaren geleden rekening mee moeten houden toen we de daken en goten hersteld hebben.”
Men vraagt me wel eens of ik geen schrik heb in het kasteel. Ik ben mij bewust van het gevaar en blijf er attent op, maar ik woon erin zonder te veel vrees