“Er is een echte schuldindustrie ontstaan”
Vrederechter Theo Ramaekers, kijkt toe terwijl de laatste kasten en schuiven in het vredegerecht van Borgloon worden leeggemaakt. “Ik heb de laatste zitting letterlijk met de hamer afgeklopt. Dat was toch wel een emotioneel moment, ik ga het hier zeker missen.” De meeste dossiers zijn intussen al verhuisd naar Tongeren, alleen die laatste zaken liggen er nog. “We hebben speciaal nieuwe dozen gekocht voor de verhuizing. Het was wat vochtig waar ze gestaan hadden en we wilden niet op ons geweten hebben dat ze in Tongeren opnieuw met schimmel af te rekenen kregen”, lacht de vrederechter in zijn kaler kantoor. Zelfs koning Filip is al weg, alleen koningin Mathilde hangt er nog. “Filip is per ongeluk gevallen, er is tegen zijn kader gestoten met de verhuisdozen.”
Vanaf 1 mei moet Limburg het dus officieel met twee vredegerechten minder doen.
Voorzitter Chris Huysmans: “Klopt. Borgloon wordt bij Tongeren gevoegd en Maaseik zal vanaf dan bij Bree horen. Maar ook binnen de kantons verandert er een en ander. Mensen van Riemst moeten voortaan in Bilzen naar het vredegerecht en niet meer naar Tongeren. Hechtel-Eksel gaat van kanton Neerpelt naar Houthalen-Helchteren. In Beringen krijgen wij er dan weer Heusden-Zolder bij. Fundamentele wijzigingen toch.” (zie kaartje)
Maar niet op jullie vraag. Als het aan de vrederechters lag, was er geen vredegerecht opgedoekt.
“In het regeerakkoord was opgenomen dat de werklast tussen de vredegerechten beter verdeeld moest worden. Het is ook effectief zo dat er verschillen tussen kantons zijn. Toen Koen Geens minister van Justitie werd, zijn we op het kabinet geroepen en heeft hij zijn justitieplan uit de doeken gedaan.”
“Voor de vredegerechten waren er drie fases. De werklast verdelen stond er nog altijd in, maar geleidelijk aan werd dat toch meer naar de achtergrond verdrongen. Rationaliseren, efficiënter werken was de boodschap. Maar eigenlijk vooral ook besparen, wat u wellicht niet vreemd zal klinken.”
“En hoe kan je dat? Wel, in de eerste plaats door te schrappen in het aantal gebouwen. In de eerste fase werden dan ook de dubbele zetels van het vredegerecht in één kanton afgeschaft. Voor Limburg was dat het geval voor Lommel en Voeren. Dubbele zetels verhogen uiteraard de werkdruk, want het betekent dat een vrederechter op twee verschillende plaatsen moet zetelen. In Lommel zijn ze al sinds 2016 dicht, voor Voeren wordt dat nu ook definitief. Niet dat ze daar zo riant zaten. Het vredegerecht bestond uit één lokaal, één telefoon en een kast. Maar die afschaffing is in Limburg zeer vlot verlopen.”
“De tweede fase was de samenvoeging van de griffies van de twee stadskantons in Hasselt. Die zitten nu samen. Vroeger dan de rest van het land, een verdienste van de mensen zelf. Mij moet niemand zeggen dat we in Limburg traag zijn. Wij zijn dikwijls al over de meet terwijl ze elders nog over hoe en wat aan het overleggen zijn.”
Alleen voor de derde fase waren jullie liever niet aan de start gekomen?
“Met de afschaffing van vredegerechten waren we natuurlijk niet zo verschrikkelijk gelukkig. Omdat we dichtbij de mensen zelf willen zetelen. Wij hadden een ander voorstel: zet alle politierechtbanken samen op één plek. Nu heb je nog zes afdelingen: Hasselt, Beringen, Maaseik, Sint-Truiden, Tongeren en Genk. Waarom die niet allemaal samenbrengen? Bij voorkeur centraal in Hasselt. Maar dat lag (lokaal) politiek blijkbaar te gevoelig. Als voorzitter heb ik de minister een hertekeningsplan moeten overmaken en daarin waren nul vredegerechten geschrapt. Uiteindelijk zijn het er dan toch twee geworden. Terwijl we wel aan de criteria voldeden om ze te kunnen behouden: je moest minstens 55.000 inwoners per kanton hebben. En daar zaten wij overal al wat boven.”
Maar inwoners bepalen ook niet alleen de werklast op het vredegerecht?
“Het is één van de elementen. Maar zeker ook: gemiddeld inkomen, de werkloosheidsgraad, het aantal ziekenhuizen in het kanton, de instellingen die er zijn… In kantons met een ziekenhuis en lagere inkomens heb je bijvoorbeeld veel meer mensen die hun ziekenhuisfacturen niet meer kunnen betalen. In kantons met een psychiatrisch ziekenhuis zoals Sint-Truiden, Rekem en Munsterbilzen hebben ze minstens één extra zitting alleen al voor de collocaties. Een uitgestrekt kanton zorgt bijvoorbeeld ook voor meer werklast, want een vrederechter gaat vaak ter plaatse kijken of die takken effectief overhangen. Voor een groot gebied ben je dus letterlijk langer onderweg.”
U zou nochtans de werklast kunnen verschuiven door taken van de ene vrederechter naar de andere door te schuiven.
“Heel wat vredegerechten hebben veel dossiers van bewindvoering, zeker als ze grote rusthuizen of instellingen voor gehandicapten hebben. De laatste jaren is dat enorm toegenomen, onder meer door de vergrijzing, maar ook omdat het meer bekend is geraakt. Ik weet nog dat ik in 1999 als vrederechter in Beringen begon met één kast voor die dossiers, nu zitten we aan vijf kasten en er zijn er al nieuwe besteld nu we ook Heusden-Zolder bij het kanton krijgen. Bewindvoering betekent dat de vrederechter iemand aanstelt als de betrokkene zijn geld niet meer kan beheren. Sinds december vorig jaar mag ik inderdaad als voorzitter beslissen dat de dossiers bewindvoering van bijvoorbeeld Hasselt door het vredegerecht in Bilzen behandeld worden. Dat is uitgebreid besproken, maar de vrederechters willen het niet: we staan erop om
nabijheidsrechters te zijn, om dicht bij de mensen te staan. Ook al hebben we op die manier meer werk. Dat siert de Limburgers.”
Hebben mensen daar geen probleem mee, als jullie iemand moeten aanstellen die hun geld gaat beheren?
“Zelden of nooit. Ik denk dat ik het in al die jaren één of twee keer heb meegemaakt. We gaan ook met die mensen zelf praten. Als er geen reden is, gebeurt het niet. Het is vaak net om hen te beschermen. Neem bijvoorbeeld een alleenstaande moeder van 90 jaar. Daar komt iemand aan de deur wc-papier verkopen, een paar rollen als actie, en zij tekent de offerte. De volgende dag staat daar een vrachtwagen vol wc-papier waarmee mevrouw, de straat, zelfs de hele wijk voor de rest van haar leven toekomt. Door een bewindvoerder, vaak de eigen familie, aan te stellen, kunnen we die vrouw beschermen en gaat dat feest van die verkoper niet door.”
Ook tegen hoge kosten bij onbetaalde ziekenhuisfacturen willen jullie de Limburgers beschermen?
“We hebben een plan armoedebestrijding uitgewerkt. Omdat we het gevoel hebben dat er een echte schuldenindustrie aan het ontstaan is, waar mensen gewoon niet meer uit raken. Het idee van de ziekenhuisfacturen komt van een collega-vrederechter. Als voorzitter heb ik dan in naam van alle Limburgse vrederechters een brief geschreven aan de ziekenhuizen: U hebt jaarlijks heel wat mensen die hun factuur niet betalen. Laat die oproepen voor een minnelijke schikking bij de vrederechter voor er deurwaarders
en rechtszaken van komen. Want hoe gaat dat? De factuur wordt niet betaald, per aanmaning komen er vaak al kosten bij. Dan zijn er de deurwaarderskosten, eventuele advocatenkosten, de rechtsplegingsvergoeding voor de tegenpartij als u verliest, de uitvoeringskosten... Als je dat allemaal begint op te tellen, kom je makkelijk aan 300 à 400 procent kosten tegenover de schuld zelf. En dat soms voor een achterstallige rekening van 25 euro. Een raming van de extra gerechtskosten die er bij kunnen komen: de dagvaarding is (ongeveer) 120 euro, het rolrecht voor het vredegerecht kost 50 euro, de bijdrage voor het rechtsbijstandsdonds is 20 euro en de rechtsverplegingsvergoeding (voor een schuld tussen 0 en 250 euro) is minimaal 90 tot maximaal 360 euro. Wat dat laatste betreft: doorgaans kennen vrederechters wel enkel de minimumbedragen toe.”
Hoe werkt dat dan? Ik heb mijn ziekenhuisrekening niet betaald. En nu?
“Op vraag van de ziekenhuizen sturen wij die mensen een brief, om hen uit te nodigen naar het vredegerecht voor een minnelijke schikking of verzoening. Dat is kosteloos. Ga er zelf naartoe of laat een familielid met volmacht komen. En dan kunnen we samen kijken wat mogelijk is. Heb je het krap? Dan kan bijvoorbeeld een afbetalingsplan van 25 euro in de maand worden opgemaakt. Het akkoord wordt in een proces-verbaal gegoten, dat heeft de waarde van een vonnis en kan rechtstreeks afgedwongen worden via een gerechtsdeurwaarder als je je er niet aan houdt. Maar probeer gewoon die verzoening. Het gaat snel en het kost nul euro. Maar nog, niemand is ertoe verplicht. Als je kiest voor al die kosten, is dat jouw goed recht. In het ziekenhuis van Tongeren werken ze overigens al op deze manier, met succes. Niet zelden is het zelfs al geregeld voor de zitting, want een brief van de rechtbank helpt al eens… We denken dat verzoening een slaagpercentage heeft van 40 à 50 procent, geen slechte cijfers toch. We zien dat nu al als we aan verzoening of poging
▸▸▸ tot minnelijke schikking doen, in samenwerking met de politiezones, voor kleine calamiteiten: overhangende takken, lawaaihinder, hanen die kraaien… De politie legt het systeem uit, de vrederechter bemiddelt. En dat is allemaal gratis. Hier zitten we dus effectief aan een succesratio van 40 à 50 procent. Maar de twee partijen moeten natuurlijk willen meewerken. Als één van de twee niet opdaagt, gaat de minnelijke schikking niet door. Heel jammer, want het had tijd en geld bespaard.” Misschien toch eens uitleggen: wat doet een vrederechter eigenlijk? “We zijn bevoegd voor alle geschillen tot 2.500 euro. Dat wordt binnenkort 5.000 euro. Of zou het al moeten zijn. Alleen geschillen tussen handelaars vallen daar niet onder, dat is voor de rechtbank van koophandel. Daarnaast zijn er een aantal zaken waarvoor je, hoe hoog of laag het bedrag ook is, altijd bij de vrederechter moet zijn: huurgeschillen, pachtzaken, discussies over mede-eigendom, onteigeningen, onbetaalde facturen van nutsvoorzieningen (water, stroom, gas, telefoon, gsm), consumentenkredieten, bewindvoering, lijkbezorging...”
Pardon, lijkbezorging?
“Waar vader bijvoorbeeld begraven moet worden, als de familie er niet uit raakt. Waar ze nu wonen, waar hij vroeger gewoond heeft? Of moet hij begraven of gecremeerd? Dat zijn heel delicate dossiers. Of een grootmoeder die haar overleden kleinkind nog één keer vraagt te zien, als er ruzie binnen de familie is. Gelukkig komen dat soort zaken heel weinig voor.”
Zijn er regionale verschillen?
“In Zuid-Limburg heb je natuurlijk meer pachtgeschillen, ruilverkavelingen, discussies tussen fruitboeren. In Genk heb je meer dossiers over mede-eigendom, bijvoorbeeld over de handelshuur in de Shopping, het lidgeld van de mede-eigenaars,... In Hasselt zijn er nogal wat zaken over niet-betaalde facturen voor de nutsvoorzieningen of problemen met de ziekenhuisfactuur.” Het aantal dossiers is de voorbije jaren gestegen met zo’n 40 procent. Maar er is nul komma nul achterstand in de Limburgse vredegerechten. “Inderdaad. We zaten vorig jaar in heel Limburg aan 26.692 vonnissen en beschikkingen, 4.856 verzoeken tot verzoening en 7.329 overige pv’s. De meeste vonnissen zijn er na één week, nergens langer dan veertien dagen. Het is echt een fantastische prestatie die mijn collega’s dag in, dag uit leveren. Ook de samenwerking is een voorbeeld.” Zijn de mensen die voor u verschijnen anders dan pakweg 10, 15 jaar geleden? “Ze zijn een stuk mondiger, in elk geval. Van een vrouwelijke vrederechter kijken ze wel niet meer op, dat was in mijn beginjaren in Beringen heel anders. Je had daar nogal wat inwoners van buitenlandse afkomst en die begrepen niet dat ik de rechter was. Een vrouw? In wat voor wereld leven we... Dat is nu gelukkig al lang gepasseerd. (lacht). Elke woensdagvoormiddag maak ik in Beringen vrij voor verzoening. Dat is soms echte ambiance. Je ziet dan daar mensen met de zakken prei en selder, rechtstreeks van de markt, binnenkomen om hun probleem eens aan te kaarten. Mevrouw de rechter, die of dat doet dit. Kan dat zo allemaal maar?” In Nederland hadden ze vroeger de Rijdende Rechter op tv, maar jullie doen dat letterlijk. “Mensen verwachten dat vaak ook, dat we ter plekke eens gaan kijken. Kijk, ik krijg daar een huurder voor me die klaagt over gebreken in de woning. Wat
is er precies mis, vraag ik dan. Het antwoord: niets is in orde. Tja, dan ga je maar beter eens kijken. Regelmatig ook met een expert, bijvoorbeeld bij schimmelproblemen. Ah, maar dat is geen schimmel maar condens. Die zwarte puntjes herken ik intussen al, qua schimmel ben ik zelf al een halve deskundige (lacht). U moet als huurder regelmatig verluchten,
adviseer ik dan. Of de ketel is kapot: de verhuurder laat die niet maken en de huurder betaalt daarop geen huur meer. Dan maak ik een vonnis op waarin de ketel moet gemaakt worden, de huurder mag tot die tijd een lagere huurprijs betalen maar zodra alles is opgelost, wordt de huur weer volledig gestort.” Een vrederechter moet een beetje van alles zijn: jurist, psycholoog, bemiddelaar, technisch deskundige... “Zoals ik al zei: we willen heel dicht bij de mensen staan. Daarom ben ik ook vrederechter geworden, ik zou me niet kunnen voorstellen dat ik niet dagelijks met mensen bezig ben. Niet elke rechter wil vrederechter worden, maar ik doe het al jaren met veel plezier. Je moet vooral ook goed kunnen luisteren. Bijvoorbeeld bij burenruzies. Want vaak zit daar iets heel anders achter dan waarmee ze naar jou komen. Het begint over overhangende takken en overlast en uiteindelijk merk je dan dat het eigenlijk ging over een opmerking die de ene tegen iemand zou gemaakt hebben op het communiefeest, over de andere die een lelijk kleed aanhad...”