“Sluit mensen effectief op, al is het maar voor 14 dagen”
Hasseltse oud-magistraat haalt uit naar minister van Justitie
Hij liet ooit iemand veroordelen tot 15 jaar cel wegens moord. Drie jaar later kwam diezelfde man hem de hand schudden in de Demerstraat in Hasselt. De gepensioneerde Hasseltse arbeidsauditeur Herwig L’Homme heeft een boek geschreven waarin hij zwaar uithaalt naar justitie. “Zestig procent van mijn werk is 30 jaar lang nutteloos geweest.”
Enkelbanden, geldboetes, alternatieve straffen? Volgens L’Homme moeten criminelen vooral opnieuw effectief worden opgesloten. Nu moeten ze alleen gaan zitten vanaf drie jaar celstraf. “Omdat de gevangenissen vol zitten en het systeem veel geld kost, een gedetineerde kost 240 euro per dag.” L’Homme pleit daarom voor ‘soepele detentie’, zoals in Nederland en de Scandinavische landen. “In de legerkazerne van Leopoldsburg kan je bijvoorbeeld 2.000 gevangenen plaatsen aan een dagprijs van 40 euro. Sluit daar een jonge delinquent op, al is het maar 14 dagen. Laat hem eens ervaren wat gevangenis is, want het is echt wel zwaar hoor.”
Vorige maand nog namen twee Limburgse politierechters in deze krant minister van Justitie Koen Geens (CD&V) onder vuur. Ze wilden lagere verkeersboetes, omdat veel overtreders niet kunnen betalen. Nu wordt de minister opnieuw op de korrel genomen, opnieuw door een magistraat. “Mijn boek heet ‘Het gebroken zwaard van Vrouwe Justitia’. Want ze heeft geen zwaard meer om straffen mee uit te voeren”, zegt L’Homme. “Ik wil het er graag met Geens over hebben.”
Een kritische kijk op justitie heeft hij al langer. Dat het echt niet logisch is dat iemand niet naar de gevangenis moet als hij maar één of twee jaar cel krijgt. Of dat iemand met drie jaar gevangenisstraf na één dag al met een enkelband naar huis mag. “Maar tot nog toe moest ik zwijgen, als openbaar ministerie is het verboden om je persoonlijke mening te geven. Intussen ben ik nu een jaar met pensioen en kan ik niet anders dan de bizarre - lees: falende werking aan de kaak stellen. In een eigen boek. Geen juridisch-technisch verhaal maar een roman waarin iedereen zich kan herkennen. Waardoor mensen beseffen hoe snel het fout kan lopen”, zegt Herwig L’Homme (61), decennialang arbeidsauditeur in Hasselt.
U schuwt geen harde woorden: justitie faalt, er is geen strafrechtelijk beleid?
“Omdat het gewoon zo is. Daarom heet mijn boek ook Het gebroken zwaard van
Vrouwe Justitia. Want ze heeft geen zwaard meer om straffen mee uit te voeren. Zestig procent van mijn werk is 30 jaar lang nutteloos geweest. Ik heb veel werk in dossiers gestoken, mensen vervolgd. Maar het wordt niet uitgevoerd. Werk voor niets. Procedurefouten halen steevast de media. Iemand gaat vrijuit omdat justitie niet haar werk gedaan heeft. Pas op, ik praat een fout in een strafzaak niet goed, maar 99 procent van de dossiers is wel tot in elk detail correct afgewerkt. Daarin komt het tot een veroordeling. Maar in de praktijk wordt de straf niet uitgevoerd en loopt die persoon evenzeer vrij rond.”
Het is zeker niet zo dat u het nog nooit aan de kaak hebt gesteld, ondanks de quasi zwijgplicht.
“Als jonge jurist ben ik destijds ingestapt in de denkgroep die was opgericht door senator Alex Arts. Met de bedoeling om het strafuitvoeringsbeleid te veranderen. Eind jaren 80 was dat. We hebben toen een heel dossier gemaakt voor het parlement: was voorwaardelijke invrijheidsstelling (VI) een gunst of een recht? Mijn idee is dat het al een grote gunst is, een recht kan het niet zijn. Maar daar is het nu wel tot verworden. Veel is er destijds niet met ons werk gebeurd. In mijn eerste jaren moest je als openbaar ministerie opveren en de onmiddellijke aanhouding vragen als iemand tot zes maanden of meer was veroordeeld. Het was een verplichting als aanklager om die mens in de boeien te laten slaan. Nu moet je als veroordeelde, in de regel, niet meer gaan zitten als je tot drie jaar gevangenisstraf krijgt. Op een paar uitzonderingen na, zoals zedenmisdrijven en zware verkeersinbreuken. Omdat dat scoort bij de publieke opinie.”
Maar voor je in ons land drie jaar cel oploopt, moet je al heel veel mispeuterd hebben. Dus criminelen denken dat ze met alles wegkomen.
“Klopt. Drie jaar gevangenisstraf staat doorgaans toch voor een diefstal met geweld of een brutale overval. Maar daar is wel een en ander aan voorafgegaan, momenten waarop de overheid had moeten ingrijpen. Hoe gaat dat? Na de eerste diefstallen krijg je zo goed als nooit een gevangenisstraf. In de regel wordt een diefstal onder de 100 euro zelfs niet vervolgd, behalve als er herhaling is of als het echt gortig was. Maar dat wordt meestal een celstraf met uitstel of probatievoorwaarden. Als je dus braaf bent, wordt het je vergeven. Gedraag je je toch niet, volgen er zwaardere straffen. Zelfs dan nog vaak deels met uitstel, maar je moet in theorie wel een tijd gaan zitten en nadenken over jouw daden. Behalve dus als het minder is dan drie jaar. Je hebt geen idee hoe frustrerend dat is: voor de aanklagers, de rechters, de politie, slachtoffers… In mijn laatste jaar als arbeidsauditeur heb ik zo nog maar één of twee straffen effectief kunnen laten uitvoeren. Bedroevend.”
De enkelband lijkt tegenwoordig zowat het nieuwe ei van Columbus?
“Precies wel. Iemand krijgt een jaar effectief en twee jaar met uitstel. Maar dat jaar in de cel wordt dan een jaar met enkelband. Die kerel met drie jaar gevangenisstraf gaat één dag de cel in om zijn enkelband aangepast te krijgen en vanaf dat moment mag hij weer buiten. En echt waar: met een enkelband heb je veel vrijheid. Ja, ze weten waar je je op dat moment bevindt. Maar dat kunnen ze tegenwoordig ook van mij zien met een moderne gsm. Je kan daar zo mee spelen, die gasten kunnen uitzonderingen vragen. Bijvoorbeeld een veroordeelde ondernemer die naar het voetbal wil. Ja maar, ik moet daar naartoe want ik ontmoet er klanten… Dat is toch niet hetzelfde als een jaar in de gevangenis zitten.”
U heeft het zelfs letterlijk meegemaakt, dat iemand die u naar de cel heeft helpen sturen u niet veel later op straat aanspreekt. Had u geen schrik?
“Het deed me vooral nadenken over ons strafrechtelijk beleid. Hoe het mogelijk was dat hij hier liep. Schrik voor de man niet, hij zei het zelf: No hard feelings, ieder moet zijn
werk doen. Dat was mijn eerste en enige assisenproces, ik was toen zelfs nog niet zo lang substituut-procureur des Konings in Tongeren. Het ging om een moord in een bordeel op de Kuringersteenweg in Hasselt. De echtgenote had haar man laten vermoorden, omdat hij haar in de prostitutie dwong. Ze had een klant ingeschakeld en die had twee jonge gastjes de moord laten uitvoeren. Voor een bingoschuld van 70.000 frank (1.750 euro, nvdr). Zo heb ik het ook beschreven voor het assisenhof: een mensenleven staat blijkbaar gelijk met 70.000 frank. Er waren wel heel wat verzachtende omstandigheden, die vrouw werd echt gedwongen. Ze is zelfs schapulieren (een religieuze medaille, nvdr) gaan kopen om onder zijn kussen te leggen om hem op andere gedachten te brengen. Zonder resultaat uiteraard. Heel klunzig hebben die twintigers de moord ook gepleegd. Bij het wegrijden hebben ze een paaltje geraakt waardoor de autolamp is achtergebleven. Het schot zelf was met een klein kaliber, waardoor de man nog leefde en de vrouw een halfuur in de keuken is gaan bidden dat hij snel mocht sterven. Ze hebben straffen van 20 en 15 jaar gekregen. En drie jaar later kwam ik hem op straat tegen.”
Waarom sturen we mensen niet meer naar de gevangenis?
“Omdat de gevangenissen vol zitten, maar vooral ook omdat het te duur is. Een gevangene kost 240 euro per dag, aan cipierskosten, eten, verblijf… Precies omdat onze gevangenissen ‘zware gevangenissen’ zijn, waar veel bewaking en beveiliging nodig is. In Nederland en de Scandinavische landen heb je veel meer ‘soepele detentie’: de kans op ontsnappen is daar groter, maar het gebeurt zo goed als niet omdat die veroordeelden weten dat ze daarna in een strenge gevangenis terechtkomen.”
Geldboetes, alternatieve straffen, ook dat werkt niet volgens u?
“Om dezelfde redenen: ze worden niet uitgevoerd. Iemand krijgt een geldboete opgelegd of een vervangende gevangenisstraf als die niet betaald wordt. Wat doet een beetje slimme crimineel: die zorgt dat hij officieel onvermogend is. De gevangenisstraf moet hij toch niet uitzitten. In het verleden gebeurde dat wel, ik heb het persoonlijk laten doen als arbeidsauditeur: een ondernemer die zijn boete niet betaald had, heb ik in de gevangenis laten opsluiten. ‘ s Avonds stond zijn familie daar wel met het geld, hé. Werkstraffen? De rechter legt iemand op om ergens 100 uur zijn burgerplicht te gaan vervullen. Na de derde dag daagt die niet meer op. Zaak gesloten, want er is geen plaats in de gevangenis. Je merkt dat ook voor de rechtbanken: vijftien jaar geleden vroeg zowat elke strafpleiter een alternatieve straf voor zijn cliënt. Dat is zo goed als voorbij, waarom zou hij nog? Het zou het de cliënt alleen maar lastig maken, want een gevangenisstraf moet hij toch ook niet uitzitten.”
De minister schermde nochtans onlangs nog met stevige cijfers toen de politierechters aan de alarmbel hingen: 90 procent van de straffen wordt uitgevoerd.
“Als je die vijf miljoen minnelijke schikkingen meetelt, ja. Al die boetes die wij, keurige burgers, netjes betalen. We hebben een ongelooflijk brave samenleving: we gaan met z’n allen elke dag braaf in de file staan, om een hele dag hard te werken, betalen correct onze belastingen en dokken dan ook nog eens meteen als we te snel hebben gereden of op de stoep geparkeerd stonden. Maar als het gaat over beslissingen van de politierechter zelf wordt maar 30 à 35 procent effectief uitgevoerd. Als iemand al voor de derde keer levenslang rijverbod krijgt, zou je toch met een gevangenisstraf als alternatief moeten kunnen komen. Je hebt de legerkazernes in Leopoldsburg, waar ooit 2.500 miliciens gezeten hebben. Die moesten ook al eens gestraft worden… Waarom zouden we veroordeelden daar niet hun straf laten uitzitten? Neen, dat is geen zwaar bewaakte gevangenis, maar de miliciens braken ook niet uit want ze wisten dat er consequenties waren. Jij bent zonder toelating weggeweest, ah, dan moet je zoveel dagen langer legerdienst doen… Dat werkt.”
U zou daar bijvoorbeeld een jonge delinquent 14 dagen laten opsluiten?
“Ja, laat zo’n straf effectief uitvoeren. Al is het maar twee weken. Dat is een belangrijk signaal voor zo’n jonge gast. De eerste keer voor een rechtbank is de meest effectieve. Dan staat iemand daar nog te bibberen. Maar zodra die weet dat de straf toch niet uitgevoerd wordt? Na keer vier of vijf haalt hij zijn kauwgom zelfs niet meer uit de mond. Je moet ingrijpen voor het te laat is. Laat die jongen eens ervaren wat gevangenis is. Want dat is echt wel zwaar, hoor, ik onderschat een gevangenisstraf echt niet. Nu worden die mannen niet teruggefloten voor ze aan drie jaar gevangenisstraf zitten. En dan moeten ze meteen een jaar naar de cel. Met de nodige frustraties tot gevolg, waardoor je de terugkeer in de maatschappij zwaar hypothekeert. In mijn boek geef ik het voorbeeld van een jongeman die nog gemakkelijk te redden was geweest.”
U vindt ook dat criminelen te veel gepamperd worden?
“Waarom zou je zo iemand niet even buitenspel mogen zetten als hij de regels van de maatschappij niet volgt? We moeten ons er allemaal aan houden. Als iemand kiest om dat niet te doen, mag hij het ook wel voelen. Schors meteen zijn werkloosheidsuitkering of ziektegeld.”
Wat u zeker dwars zit: de uitvoerende macht - de regering - staat op z’n achterste poten als ze maar denken dat rechters zich moeien. Maar de ministers hebben er omgekeerd geen probleem mee om de rechtbanken te bevelen?
“Een rechter oordeelt in eer en geweten. Rechters steken veel tijd en energie in een vonnis, ik heb er gekend die 40 bladzijden motivatie schreven voor de arbeidsrechtbank. Maar dat vonnis heeft geen enkele waarde meer als de uitvoerende macht lees: de minister - beslist dat die straf toch niet moet worden uitgevoerd. De minister plaatst zich op deze manier ook boven de rechterlijke macht, wat niet kan volgens de scheiding der machten. Hij zegt eigenlijk dat het vonnis dode letter is. Terwijl je het omgekeerde eens moest meemaken. Een rechter die zegt:
deze wet pas ik niet toe?”
Maar goed, u zegt dat het niet werkt. Geef dan eens een oplossing?
“Zoals ik al aanhaalde: soepele detentie. Waarom denk je dat Nederland leegstaande zware gevangenissen aan ons land kan verhuren? Omdat ze ook die huizen van lichte hechtenis hebben. Die mensen krijgen zo toch het signaal dat de maatschappij niet alles pikt. Net als in Scandinavië. Daar kan je dus wel de auto met de sleutels erop laten staan zonder die kwijt te zijn. En ja, ik weet ook wel dat dit een kostenplaatje heeft. We hebben zogezegd geen geld om op een behoorlijke wijze aan ons strafbeleid te werken, maar als het bankwezen in crisis is, blijkt er wel plots 12 miljard te zijn. In ’t Kamp (Leopoldsburg, nvdr) zouden er 2.000 kunnen zitten aan een dagprijs van 40 euro. Dat is een heel ander bedrag dan 240 euro, he. Ik denk ook dat er samenwerking mogelijk is, verzekeringsmaatschappijen zouden bijvoorbeeld kunnen helpen subsidiëren. Want hoe vaak krijgen zij schadevergoeding na een diefstal of inbraak terugbetaald?”
U bent niet mals voor de minister, vreest u zijn reactie niet?
“Neen, ik wil niet liever dan dat hij reageert. Ik wil het er met Geens graag over hebben. Daarom ga ik met mijn boek vanaf nu ook lezingen houden over justitie. We starten op 16 mei, bij de voorstelling van mijn boek op de boekencocktail van Voka.”
Het is gelukkig niet allemaal frustratie, u hebt als arbeidsauditeur ook wel het verschil kunnen maken?
“Zestig procent van de dossiers is daar burgerlijk en dan was het mijn taak om advies te geven. Je helpt sociaal zwakkeren, maakt de wapenongelijkheid tussen partijen ongedaan. Dan voel je dat jouw werk ergens toe leidt. De taken van een arbeidsauditeur zijn heel breed, van disputen over het vervangingsinkomen, zwartwerk, RSZ tot veiligheid op de werkvloer, pesten op het werk,... Maar bijvoorbeeld ook dienstverlening om een menswaardig leven te leiden: neem, je hebt een man van 65 jaar die in het rusthuis woont, zijn moeder van 90 jaar zit in een bejaardentehuis 20 kilometer verder. Hij wil haar graag twee keer per week bezoeken maar heeft geen inkomen. De man vraagt dus dienstverlening voor een menswaardig leven. Hoe zit het met hun financiën, mag je die mensen dat ontzeggen en wat moet het OCMW hem geven? Alleen een busabonnement of nog geld voor een koffietje met haar? Ook dat soort dossiers maakte ik op. Het was uiteraard een advies, de rechter beslist uiteindelijk. Strafrechtelijk heb ik natuurlijk een aantal zware dossiers gehad, zoals die grote invaliditeitsfraude
(met een Limburgse chirurg, nvdr), de affaire Hazodi en natuurlijk het dodelijk ongeval met die truck in Stavelot. Naar aanleiding van die zaak zijn er uitremstroken gekomen, he. Je kan het verschil maken...”
“Ik heb ooit een ondernemer in de gevangenis laten opsluiten omdat hij zijn boete niet betaalde. ’s Avonds stond zijn familie daar wel met het geld”
Herwig L’Homme