God hebbe haar soul
De Queen of Soul, de grootste zangstem van de afgelopen eeuw, de stem van vrouwen en burgerrechtenactivisten, is gegaan. Aretha Franklin is 76 geworden. Gisteren geveld door pancreaskanker. Na een leven van gospel, van te vroeg geboren kinderen en te vroeg gestorven ouders, en vooral van honderden huizen van songs. “De Amerikaanse geschiedenis welde op, wanneer Aretha zong.”
Daar zat de Koningin van de Soul. Haar troon was een pianokruk bij een zwarte vleugel. Ze droeg een lange bonten jas en een diamanten ketting. Ze speelde. En ze zong, zoals zij dat kon. Natural Woman. Het was 2015, de pancreaskanker had zijn vuil werk al gedaan, maar haar stem was nog altijd een klok. Vijftig jaar geleden werd er al niet meer getwijfeld aan de grootsheid van deze zangeres. Toen Aretha Franklin als jonge twintiger de wereld veroverde als Lady Soul. Toen ze bekendstond als symbool van zwarte trots, aan de zijde van Martin Luther King. Honderden nummers zou ze uitbrengen, duizenden optredens zou ze geven. Tot en met het laatste, in november vorig jaar, op de gala-avond van het aidsfonds van Elton John in New York. Daarna ging het niet meer. De ziekte was te vergevorderd.
De afgelopen halve week was duidelijk dat Aretha Franklin aan het einde was. Ze werd thuis, in Detroit, verzorgd. En thuis stierf ze, gisterochtend even voor tien, omringd door haar familie. “Wij zijn in dit donkere ogenblik niet in staat om de juiste woorden te vinden om de pijn in ons hart uit te drukken”, zegt die familie in een verklaring. “We hebben onze matriarch en onze rots verloren. Haar liefde voor haar kinderen, kleinkinderen, nichten en neven kende geen grenzen.”
Zingen op een stoel in de kerk
Aretha Franklin wordt alom gezien als een van de sterkste zangeressen aller tijden. Haar grootste hits zijn Respect, Think, (You Make Me Feel Like) A Natural Woman en Chain of Fools. Onder andere. Want in de VS stond ze met twintig nummers op één. Ze verkocht 75 miljoen platen, kreeg achttien Grammy Awards en was, in 1987, de eerste vrouw die werd opgenomen in de Rock and Roll Hall of Fame. Franklin werd in maart 1942 geboren in Memphis, Tennesee, maar groeide op in Detroit. Ze leerde zichzelf op haar vierde al piano spelen en ze begon toen al te zingen, staand op een stoel in de kerk van New Bethel, waar haar vader predikant was. Clarence La Vaughn Franklin werd de manager van zijn dochter en nam haar mee op tournee langs Amerikaanse kerken. Hij bezorgde haar haar eerste pla- tendeal in 1956. Ze was toen veertien. In 1960 werd ze ontdekt door de talentenjager John Hammond, die ook Billie Holliday, Bob Dylan en Bruce Springsteen ontdekte. Maar pas vanaf 1966 begon ze hoge toppen te scheren, onder andere met de Otis Redding-cover Respect. Aretha Franklin kon geen partituren lezen, maar ze was wel de vrouw die van zwarte religieuze muziek popmuziek maakte. Die gospel en soul de kerk uit sleurde en ze naar de hitlijsten joeg. En hoewel haar ster eind jaren zeventig samen met die van de soul wat taande, kwam ze al in de jaren tachtig terug om vanaf dan altijd haar koninginnenstatus te behouden.
Heldin van de natie
Ze bleef ook altijd de heldin van de natie. In 2005 kreeg ze van George W. Bush de Presidential Medal of Freedom, de hoogste onderscheiding die burgers in de VS kunnen krijgen. Ze zong op de eedaflegging van de presidenten Jimmy Carter, Bill Clinton en Barack Obama. En ze is hét grote voorbeeld voor zwarte zangeressen als Beyoncé en Alicia Keys. Niet alleen om haar fenomenale zangtalent, maar ook om haar politieke nalatenschap. Ze zong op de begrafenissen van Martin Luther King en van burgerrechtenactiviste Rosa Parks. En Respect werd een hymne zowel voor de burgerrechtenbeweging als de feministische beweging. “Als ik één lied van mij in een tijdcapsule kon steken, zou het dat zijn”, zei Aretha Franklin er zelf over in 2015. “Omdat mensen respect willen. En omdat we respect van elkaar verdienen.”