De basiliek toont haar geheimen
Archeologische site Teseum vertelt verhaal van zeven opeenvolgende Tongerse kerken
Niet eenvoudig om het complexe verhaal dat zich tweeduizend jaar lang onder de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek van Tongeren heeft afgespeeld op de plek zelf begrijpelijk te maken. Het Teseum, deel twee, is open. Na de schatkamer nu de archeologische site, drie meter onder de vloer van de basiliek. Het heeft ongetwijfeld gezorgd voor veel hoofdpijn, maar het resultaat is knap. “We zeggen zo vaak: ‘Tongeren is de oudste, of eerste, stad van het land’. Wel, hier bewijzen we het”, zegt burgemeester Patrick Dewael.
Dit verhaal begint eens niet met Ambiorix en de Romeinen. Maar met een orgel. In 1997 is duidelijk dat het Le Picard-orgel in de Tongerse basiliek dringend toe is aan restauratie. Probleem: het binnenklimaat van de basiliek is niet optimaal. “Er moest vloerverwarming komen”, vertelt Stefanie Sfingopoulos, conservator van het Teseum. Wetenschappers grijpen hun kans. Ze bekomen de toestemming om in een moeite de ondergrond van de basiliek te kunnen onderzoeken. Drie meter diep mogen ze gaan. Waarom? Men vermoedt dat in het Romeinse Tongeren wel eens sporen te vinden zouden zijn van de allereerste kerk in de Lage Landen.
Zeven kerken
Nou. Die opgravingen hebben zestien jaar geduurd. De wetenschappelijke verwerking, duiding en publicatie van die duizenden en duizenden artefacten is nog altijd bezig. Maar toch is er na de Schatkamer van de basiliek nu ook de archeologische site van het Teseum. Het vormt het sluitstuk van het museumkwartier, dat fraaie stukje Tongeren tussen basiliek, Gallo-Romeins Museum, rechtbank en Vrijthof. De Tongerse, Limburgse, Belgische en internationale meerwaardezoeker is in dit stadsdeel probleemloos een halve dag zoet. En meer.
Lang werd de term archeologische kelder gebezigd. “Fout”, zegt Stefanie. “Dit was nooit een kelder. Hier lopen we tussen de resten van zeven opeenvolgende kerken. Kerken die gedeeltelijk afgebroken werden om met dat materiaal weer een nieuwe kerk te bouwen.”
Burenruzie
Vandaar de complexiteit. Om een idee te geven wat u hier drie meter lager allemaal te verstouwen krijgt: eerst stonden op deze plek twee luxueuze Romeinse stadsvilla’s. Waarvan de eigenaars vermoedelijk niet goed overeen kwamen, want Gallo-Romeinse buurman 2 bouwde pal tegen de fraai versierde buitengevel van GalloRomeinse buurman 1. De oudste burenruzie van de Lage Landen. Rare jongens, die Tongenaren. Tussendoor een stadsbrand na Germaanse plunderingen. Met erna een Romeinse basilica. Een prestigeplek voor de elite van toen, een plek waar ook recht werd gesproken. En dan ontstond hier vermoedelijk de eerste christelijke kerk van de Nederlanden. Een die verder borduurde op de vormen van de Romeinse basilica. In Tongeren nog aanschouwelijk gemaakt met een gouden halfrond van de apsis. Inclusief aandoenlijke voetbankjes voor vroegchristelijke priesters. Sint-Servaas mag u er zelf bij verzinnen.
Toren
En dan? De duistere middeleeuwen? “Lang heeft men gedacht dat Tongeren leeg en verlaten was na het vertrek van de Romeinen en de komst van de Franken, maar omstreeks 550 bouwt men hier een merovingisch kerkje. Dat heeft 300 jaar gefunctioneerd en werd onderhouden met best dure materialen. Er moet hier toch een gemeenschap geweest zijn die dat deed”, vertelt Chris Van Brussel, de architect van het Tongerse architectenbureau Michel Janssen die mee de ontsluiting bedacht. Dat vroegmiddeleeuws kerkje werd dan weer aangepast en vergroot aan de Karolingische smaak. Tot twee keer toe. Om dan via een Ottoonse versie een romaanse basiliek te worden. Tot het uiteindelijk Limburgs mooiste werd, de gotische kerk die we nu kennen.
Weetje: de toren was oorspronkelijk niet de kerktoren. “Maar de toren van de stad”, zegt Van Brussel. “Het belfort van Tongeren. De romaanse kerktoren stond er vlak tegen. Maar die raakte in verval. En omdat de stad geen geld had om het belfort af te maken, incorporeerde de rijkere Kerk die toren in haar basiliek.”
Schedels
Interessant. Maar hoe vertel je dat? Een leek ziet stenen. En nog eens stenen die ogenschijnlijk kriskras door elkaar lopen. “We doen dat met een iPod in vier talen. Van die audiogids bestaat trouwens ook een kinder- én een jongerenversie. Twee stemmen duiden wat je ziet en tegelijk zijn er vloerprojecties dan wel videofilms die het verhaal vertellen waar je staat.”
Inclusief vitrines met bijvoorbeeld schedels uit de 386 graven die hier teruggevonden zijn. Of sarcofagen, breder bovenaan dan onderaan, en met een sinister gat bovenaan. Om de lichaamssappen te laten verdwijnen. Eén detail nog uit een vitrine: in een put hier onder de basiliek teruggevonden. Romeinse godenbeelden en een dichtgeplooide gouden Romeinse munt. Vermoedelijk om het heidendom af te zweren. Wat wijst op religieus fanatisme. Het is van alle tijden.