De opstand

Wat is er aan de hand in de wereld nu ook Zweden zwicht voor de verleidingen van extreemrechts? Zweden, de Scandinavische superstaat die opduikt in zowat elke top drie. Het gelukkigste land ter aarde, met een lage werkloosheid en stabiele groeiverwachtingen. En toch, toch stemden de Zweden gisteren massaal voor Jimmie Åkesson en zijn Zweden Democraten, een bedenkelijk clubje dat zijn wortels heeft in neonazistische groeperingen.

Hoewel Åkesson maar één strijdpunt heeft, namelijk het beperken van de migratie, is alleen de migratiecrisis niet genoeg om zijn succes te verklaren. Ja, in zes jaar tijd kwamen 400.000 migranten naar Zweden, een land waarin het open-grenzenbeleid jarenlang heilig was en waar samenlevingsproblemen te lang uit het oog werden verloren.

Maar er is meer. Åkesson is onderdeel van een mondiale conservatieve opstand tegen het liberalisme, waarbinnen ook groepen als Schild & Vrienden figureren. Terwijl de globalisering en de digitalisering de wereld sneller dan ooit hebben getransformeerd, zijn veel gewone burgers hun houvast verloren. De verandering gaat te snel. Politieke systemen hebben alle moeite om gelijke tred te houden.

Die omwenteling speelt zich af tegen een dubbele achtergrond. Enerzijds heeft de bankencrisis, nu tien jaar geleden, de excessen van het kapitalisme blootgelegd. Niet zij die er hard voor werken worden beloond, maar wel de topmanagers die de banken finaal de dieperik inreden en toch riante bonussen opstreken. Anderzijds bracht de globalisering een migratiestroom op gang die zich vermengde met vluchtende oorlogsslachtoffers uit het Midden-Oosten. Gekoppeld aan de extremistische uitwassen van de islam ontstond de angst bij brede lagen van de bevolking dat onze cultuur en beschaving onder de voet worden gelopen. Van Poetins Rusland tot Trumps Amerika voelen velen zich vandaag in de steek gelaten door de economie en verraden door de politiek. Alleen het nationaalpopulisme biedt hen nog houvast. Een beweging die een eenvoudige droomwereld voorspiegelt met de terugkeer naar dorpen en steden die vrij zijn van vreemde invloeden, met dikke muren die beschermen tegen de storm die buiten woedt.

Het is dé uitdaging van onze tijd om op die zorgen een antwoord te bieden. Zo niet zal de liberale democratie zoals we die de afgelopen zeventig jaar hebben gekend onder zware druk komen te staan en misschien zelfs plaats moeten ruimen voor wat Viktor Orban trots de illiberale democratie noemt. Met media die aan banden worden gelegd, een parlement dat wordt uitgeschakeld en rechters die niet langer onafhankelijk kunnen oordelen. Aan u de keuze.

Van Poetins Rusland tot Trumps Amerika voelen velen zich vandaag in de steek gelaten door de economie en verraden door de politiek