Einde tijdperk
Het is geen hoofdstuk maar een tijdperk dat ten einde komt. Niet alleen in Duitsland, ook in de Europese Unie. Angela Merkel stond, in de voorbije achttien jaar dat ze haar partij en de dertien jaar dat ze haar land leidde, voor stabiliteit en vasthouden aan de uitgezette koers. Vleesgeworden rustige vastheid, dat ideaal van leiderschap van christendemocratische huize.
Toen Merkel in 1991, kort na de Wende, op het toneel verscheen, voorspelden commentatoren een korte loopbaan. Het pakte anders uit. Gestaag ruimde ze haar rivalen uit de weg. Het Mädchen werd Kanzlerin. Ze was Mutti en de machtigste vrouw ter wereld, een titel die ze jaar na jaar van toonaangevende media kreeg. In Europa werd ze onvermijdelijk, zoals bleek uit haar centrale (en omstreden) rol in het drama van de eurocrisis. Misschien maakte het haar te zeker van de onfeilbaarheid van haar kompas. Misschien bleef ze gewoon trouw aan haar waarden, die van de Oost-Duitse domineesdochter. Maar met haar “Wir schaffen das” in de vluchtelingencrisis begon de kentering. Merkel kreeg geen greep op weerstanden in eigen land en in Europa. Buurlanden zegden haar de wacht aan, kiezers lieten haar partij in de steek.
Bij de Bondsdagverkiezingen vorig jaar verloor de CDU fors om na een eindeloze regeringsvorming toch weer in een ongeliefde coalitie met de SPD te belanden. In de eigen partij groeide de overtuiging dat het tijd werd voor wat – en vooral voor iemand – anders. Krachtig signaal was het wegstemmen van een vertrouweling van de Kanzlerin als CDU-fractieleider. Zusterpartij CSU dreigde met het opblazen van de samenwerking. En zondag was er nog de nederlaag in Hessen.
Merkel leest de tekens en houdt de eer aan zichzelf. Ze doet dat met een manoeuvre waarvan nog moet blijken of het werkt: een exit in stappen. Eerst plaatsmaken aan de partijleiding en pas in 2021 vertrekken als kanselier (als ze het zo lang volhoudt) . Ze wil zo de misrekening van mentor Kohl vermijden, die zich zo aan de macht vastklampte dat het zijn partij, toen hij dan toch opstapte, prompt een verkiezingsnederlaag opleverde.
Of Merkel dat kan vermijden, valt af te wachten. Om te beginnen kan de CDU in een verbeten opvolgingsstrijd belanden. Decennialang vormden de partijleden een Wahlverein dat zijn leiders braaf koos en herkoos. Nu zal er voor het eerst sinds lang tussen kandidaten met zeer verschillende visies gekozen worden. Een van die kandidaten is de uitgesproken conservatief Friedrich Merz, door Merkel in 2002 nog gewipt als fractieleider in de Bondsdag. Uitgerekend hij geldt nu al als kanshebber voor haar opvolging.
Merkel houdt de eer aan zichzelf. Ze doet dat met een manoeuvre waarvan nog moet blijken of het werkt: een exit in stappen