“Het probleem is niet religie, het is economische en intellectuele armoede”
Op het terras van de Yunus Emre-moskee in Sledderlo is het op een doordeweekse namiddag gezellig druk. Iedereen is er dan ook welkom. Voorbijgangers, toeristen, moslims, ongelovigen, Turken en Koerden, iedereen mag er plaats nemen op het terras om een glaasje thee te drinken. “De moskee is een open huis dat allesbehalve een extreem karakter heeft”, vertelt Yilmaz Erhan, de ex-voorzitter van de moskeevereniging en nummer vijf voor CD&V Genk bij de voorbije gemeenteraadsverkiezingen. “Het is een ontmoetingsplaats waar iedereen welkom is om een babbeltje te slaan, velen komen hier niet eens bidden.” Ook wij lijken aanvankelijk erg welkom. De bezoekers nodigen ons uit aan hun terrastafeltje, en praten honderduit over alle onderwerpen, van Zuhal Demir tot de situatie in de wijken. Tot de huidige voorzitter ons op de schouder tikt. “Maken jullie hier een reportage? Dat gaat niet zomaar, je moet eerst toestemming vragen.” Wanneer we hem geruststellen dat we enkel met de bezoekers praten, en niet over de moskee schrijven, wordt hij zenuwachtig: “Alles wat er binnen deze poorten gebeurt, gaat over Diyanet (de Turkse overkoepelende moslimorganisatie waar de Yunus Emre-moskee deel van uitmaakt, nvdr). Je mailt best eerst naar Brussel, ik vraag jullie om hier niet langer met de mensen te spreken.”
De volgende dagen proberen we contact te leggen met verschillende moslimverenigingen in Genk. Eerst met de Turkse moslimvereniging Azimet, waar activiteiten en lessen rond de islam worden georganiseerd. Dan met de voorzitter van Ensar, eveneens een Turkse moslimvereniging. Maar tevergeefs, een antwoord of verklaring krijgen we niet. Zelfs via de stad slagen we er niet in hen te bereiken. Enkel Mehmet Kayacan, voorzitter van de moskee Yildirim Beyazit in Kolderbos, die ook deel uitmaakt van de Diyanet, verwelkomt ons met open armen. “Het zijn zeer gevoelige tijden. Moslims zijn de polarisatie moe. Ze zwijgen uit angst dat hun woorden uit de context worden gerukt.”
Vertraging in de integratie
“Het probleem in Genk is niet religie, het is de groeiende armoede. Dan bedoel ik ook intellectuele armoede”, vertelt Fouad Gandoul, politicoloog en fiscaal expert bij ACV Limburg. Zijn stokpaardje is de vraag of islam en democratie naast elkaar kunnen bestaan. “Onderwijs is extreem belangrijk. Een hoogopgeleide Marokkaan zal veel minder moeite hebben om zich in te leven in andere gemeenschappen, dan iemand die niets anders kent dan zijn geloof. Hoe lager je geschoold bent, hoe meer je je keert naar je eigen gemeenschap.”
Gandoul stelt vast dat de integratie van de Turkse gemeenschap aan het vertragen is. “Ze beginnen stilaan op zichzelf te plooien. Geloof was in het verleden niet noodzakelijk een probleem, kijk naar de Gülenisten (volgelingen van de omstreden Turkse geestelijke Fethullah Gülen, nvdr). Het was een gekende organisatie met zeer hoogopgeleide Turken die zich in onze maatschappij als een vis in het water voelden. Ze gingen met alle groepen om, ongeacht de politieke of religieuze overtuiging. Maar ze groeiden uit tot een ‘staat in een staat’ en ondermijnden zo de veiligheid van Turkije.”
Bij andere islamstrekkingen is er minder sprake van openheid. Binnen het soefisme, een mystieke zijtak van de islam die wijdverspreid is in Limburg en daarbuiten, wordt de islam een vervangidentiteit: “Dat wil zeggen dat het geloof, en bij uitbreiding de hoofddoek, van een randfenomeen is geëvolueerd tot het breekpunt van hun identiteit. Het zijn vaak mensen die opgegroeid zijn op een traditionele wijze. Zij zien de maatschappij eerder als een bedreiging, dat was vroeger niet zo.” Ook Mehmet Kayacan ziet de soefisten in zijn moskee: “Je moet een onderscheid maken tussen de verschillende strekkingen. Soefi’s zijn zeker geen extremisten. Het zijn in mijn ogen vredelievende gelovigen die participeren en iedereen met rust laten.” Wat dan met de kinderen en jonge meisjes die met een hoofddoek gezien worden? “Die kinderen worden van kleins af aan zo opgevoed, maar
Fouad Gandoul Politicoloog en fiscaal expert
Waarom plooit de Turkse gemeenschap terug op zichzelf? Gandoul ontkent niet dat een van de grootste oorzaken in Turkije ligt: “Het heeft allemaal te maken met het polariserend taalgebruik van politici, zowel hier als in het buitenland. De Turkse bevolking in Limburg kijkt enorm op naar de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Er zijn mensen bij wie de Turkse tv-programma’s hun enige referentiekader is. Ze zijn gecharmeerd door de sterke leiderschapsfiguur die Erdogan is.” Ook Kayacan begrijpt waarom Turken hun president graag zien: “Je hoort hier voortdurend haatdragende boodschappen over ons geloof en ons land. Erdogan wakkerde bij de Turkse gemeenschap iets aan wat niemand anders kon, namelijk het gevoel dat Turken ook iets waard zijn.” “Maar hij versimpelt de zaken en betrekt overal God bij. Zijn speech begint en eindigt met ‘Allah’”, zegt Gandoul. Dat hoeft volgens hem geen probleem te zijn zolang hij dat in Turkije doet, maar wel als het over de Turken in Europa gaat. “Het verhaal van de AKP begon als een economisch succes waar mensen op zijn blijven vertrouwen. Dat heeft Erdogan jarenlang goed gedaan, tot hij de bocht nam naar een meer autocratische samenleving. Minder vrijheid, meer islam.”
De Turkse president riep vorig jaar vrouwen op om niet drie, maar vijf kinderen te nemen. En dat is een verkeerd signaal, zegt Gandoul. “Hoe moet de maatschappij daarop reageren? Zij vragen zich af wat de bedoeling is. Is dit een sluipende islamisering? De wet en het politiek bestuur moeten los staan van je religieuze voorkeur. Je mag bijvoorbeeld wel denken dat je abortus geen goed idee vindt, maar als bestuurslid in een open samenleving, mag je zoiets niet verbieden.”
Niet genoeg nagedacht
Waar is het dan misgelopen, en wat kan de stad doen om het tij te keren? “Eigenlijk moest dit debat al in de jaren ‘60 gevoerd worden. Er zijn toen groepen van mensen naar Vlaanderen gehaald om onze mijnen te ontginnen. Maar er is nooit nagedacht over de gevolgen van de migratie. Er werd altijd gedacht dat al die mijnwerkers vroeg of laat weer zouden terugkeren. Er werden zelfs afscheidspremies, ik noem ze ‘oprotpremies’, uitgedeeld”, zegt Gandoul. “Maar veel mensen zijn hier gebleven, de kinderen hebben ondertussen ook kinderen. In die tijd werd nooit nagedacht over de mentale kloof die gedicht moest worden.”
“Er is altijd gedacht: het komt goed, diversiteit is goed. Maar diversiteit is niet goed, het is niet slecht, het is neutraal. Wat je er nadien mee doet, maakt het positief of negatief. Als je de humanitaire verplichting voelt om migranten naar hier te halen, moet je goed nadenken over hoe je het gaat ‘managen’. Hoe zorg je dat je iedereen meekrijgt? Hoe dicht je die kloof? Dat heeft de stad niet gedaan.”
Het belang van verenigingen
Toch doet de Turkse gemeenschap het erg goed. Van alle moslimgemeenschappen zijn de Turken het meest politiek bewust. “De Turken hadden jarenlang Ali Caglar als referentiepersoon in de politiek, die absoluut ten dienste stond van de hele gemeenschap, niet alleen van de Turken”, zegt Gandoul.
De Turken zijn niet alleen actief in de politiek, maar hebben ook een sterk middenveld. Zo hebben ze 34 culturele verenigingen en 4 moskeeën in Genk alleen. En dat is net essentieel om integratie te versnellen. “Zonder verenigingen en politieke belangen integreer je trager. De Italianen en de Polen in Genk doen het goed, ze zijn actief in hun eigen verenigingen en zijn ook terug te vinden in de Vlaamse verenigingen”, zegt Gandoul. “Wij Turken zijn helemaal geïntegreerd, maar niet geassimileerd. Vergeet niet dat wij hier nog maar vijftig jaar zijn”, reageert Mehmet Kayacan. “De eerste generatie is hier nog altijd, zij kijken nog naar hun Turkse zenders. Geef ons nog wat tijd, zodat de tweede en derde generatie ook politiek bewuster wordt. Zolang de eerste generatie hier is, zal de band met Turkije groot blijven.”
“Diversiteit is niet goed, het is niet slecht, het is neutraal. Wat je er nadien mee doet, maakt het positief of negatief.”
Initiatieven van onderuit
De Marokkaanse gemeenschap daarentegen doet het volgens Gandoul op het vlak van verenigingen minder goed. “Ze zijn politiek onbewuster en zijn redelijk geïsoleerd”, zegt hij. “Ze begrijpen niet waarom politiek zo belangrijk is of wat je moet doen om je belangen op de agenda te plaatsen. Het verenigingsleven is te zwak om politiek relevant te zijn. Je bent dan alleen. Er is geen groep om je horizon te verbreden.”
De Marokkaanse gemeenschap bezit in Genk zes culturele verenigingen en drie moskeeën. “In tegenstelling tot de Turkse moskeeen, waar veel meer aan bod komt dan religie, draait alles in de Marokkaanse moskee rond het strikte, traditionele geloof.
De stad neemt volgens Gandoul een voortrekkersrol in het ondersteunen van die verenigingen. “Stad Genk investeert daar fors in, maar het moet niet altijd van één kant komen. De initiatieven moeten ook van onderuit komen.”
Turkse invloed