Antibiotica

Slechts één patiënt op vijf heeft er baat bij

Als een hoestje hardnekkig wordt, trekken we vlug naar de huisarts. Die schrijft bijna altijd antibiotica voor. Maar dat is bij luchtweginfecties zelden nuttig en leidt zelfs tot gevaarlijke resistentie, waarschuwen

onderzoekers.

Dat we veel antibiotica slikken, hoeft geen betoog. En wie al even met een hoestje rondloopt, belandt vaak bij de huisarts: hoesten is een van de meest voorkomende aanleidingen voor een doktersbezoek. Daar krijgen we meestal antibiotica voorgeschreven, die soms helpen, afhankelijk van de ziekteverwekker in kwestie. Microbiologisch onderzoek kan het schuldige beestje een naam geven, maar in de huisartsenpraktijk gebeurt dat zelden. De redenen zijn talrijk.

”Het is niet altijd evident om stalen te nemen”, zegt Greet Ieven, onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen. ”Niet alle laboratoria zijn technisch uitgerust om de ziekteverwekkers in kaart te brengen. De patiënt wil snel geholpen zijn, maar resultaten laten op zich wachten en zijn nooit dezelfde dag beschikbaar. Bovendien is dat soort onderzoeken prijzig, dus worden ze enkel bij gehospitaliseerde patiënten uitgevoerd. Huisartsen schrijven doorgaans meteen antibiotica voor.”

Onderzoekers aan de Universiteit Antwerpen vroegen zich af welke ziekteverwekkers nu precies het vaakst voorkomen in de huisartsenpraktijk, en hoe vaak patiënten (on)terecht antibiotica toegediend krijgen.

Slijm en bloed

Om die vraag te beantwoorden, werkten ze samen met zestien netwerken van huisartsen uit dertien Europese landen. Over een tijdspanne van drie opeenvolgende winters verzamelden ze stalen van 3.104 volwassen patiënten die al hoestend bij de huisarts aanklopten. Slijm dat werd opgehoest, werd nauwkeurig verzameld. De artsen namen bloedstalen en uitstrijkjes uit de keelholte. Alle stalen werden gescreend op alle gekende virussen en bacteriën die luchtweginfecties kunnen veroorzaken. Als er bacteriën werden gevonden, keken de onderzoekers bovendien of ze resistent waren tegen het antibioticum penicilline. Vier weken na de consultatie verzamelden de artsen dezelfde stalen om te bepalen of de infectie geklaard was.

De resultaten verschenen in het vaktijdschrift Clinical Microbiology and Infection. Bacteriën waarvan we weten dat ze luchtweginfectie veroorzaken, kwamen maar bij een op de vijf patiënten voor. Virussen, daarentegen, werden teruggevonden bij bijna de helft van de patiënten. Bij de rest was er geen duidelijke oorzaak. ”Dat betekent dat hoogstens één op vijf patiënten met een hoest baat heeft bij een behandeling met antibiotica. Die hebben geen effect op virussen en zijn in de andere gevallen dus volledig doelloos”, volgens Ieven. ”Antibiotica gebruiken we beter enkel als het echt moet en in dat geval pleiten we voor gerichte antibiotica, zoals penicilline of amoxicilline.“Virale infecties waren vier weken later volledig weg.

33.000 doden

Het is gevaarlijk om antibiotica te vaak en ten onrechte voor te schrijven. Het biedt resistente ziekteverwekkers de kans om de bovenhand te nemen en zich sneller te vermenigvuldigen. En dat eist zijn tol. Volgens het European Centre for Disease Prevention and Control, die infectieziektes binnen Europa in kaart brengt, worden er jaarlijks 670.000 Europeanen ziek door antibiotica- resistente bacteriën. Daar sterven er naar schatting 33.000 van, vooral zuigelingen jonger dan twaalf maand en mensen ouder dan 65 jaar. Onheilspellende cijfers zijn het, die overeenkomen met die van griepvirussen, tuberculose en hiv samen.

Bij hoestende patiënten waar toch bacteriën werden gevonden, was de resistentie tegen penicilline laag. Onderzoekers wijten dat aan campagnes die het gebruik van antibiotica willen beperken. En dat willen ze aanmoedigen: zo blijft penicilline doeltreffend indien het toch nodig is.

Antibiotic Awareness Week

Maar de strijd is nog niet gestreden. “Ons land spant de kroon wat antibioticagebruik in de eerstelijnszorg betreft”, zegt Herman Goossens, betrokken onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen in het persbericht. ”Volgens het European Centre for Disease Prevention and Control zijn we bijvoorbeeld Europees kampioen chinolonegebruik in de behandeling van luchtweginfecties.” Dat is een breed antibioticum dat wordt gebruikt voor een breed scala aan infecties. Om het gebruikt in te perken, zal er meer nodig zijn dan de huidige campagnes volgens de wetenschappers, die deze week alvast tot Antibiotic Awareness Week omdoopten.