Kinderen van de kolonie kritisch voor Belgische overheersers
In de nieuwe Canvasreeks ‘Kinderen van de kolonie’ komen voor het eerst ook zwarten aan het woord. “Over het algemeen weten wij bitter weinig over ons koloniaal verleden”, zegt Geert Clerbout, eindredacteur van de reeks. “In het onderwijs wordt er nauwelijks over gesproken en bij Congolezen die na de onafhankelijkheid in 1960 naar België kwamen, rust er ook een geweldig taboe op die geschiedenis. De discussie wordt vaak herleid tot enkele symboolmo- menten: de afgehakte handen van zwarte arbeiders die op die barbaarse manier gestraft werden omdat ze niet hard genoeg hadden gewerkt op de rubberplantages, of de moord op Patrice Lumumba en de rol die België daarin heeft gespeeld. Wat daartussen gebeurde, van 1908 tot 1960, toen Congo een Belgische kolonie was, blijft onbesproken en onverwerkt. Wat waren de motieven van de Belgen om daar te gaan werken? Hoe was de samenleving georganiseerd? We hopen daar via de getuigenissen van gewezen kolonialen en Congolezen een completer beeld van te kunnen geven en een aantal mythes te doorprikken.”
Vroeger werden vooral positieve verhalen verteld over de kolonisatie: de Belgen brachten prima gezondheidszorg en onderwijs en bouwden in dat gigantische land – 75 maal zo groot als België – een unieke infrastructuur.
“Die zaken zijn ook allemaal waar. Maar die positieve prestaties hadden ook een keerzijde die minder idealistisch was. Die gezondheidszorg was ook nodig om voldoende fitte arbeidskrachten te hebben om te werken in de mijnen en op plantages. Het lager onteem derwijs was goed uitgebouwd, maar voor het middelbaar en zeker het hoger onderwijs werd weinig of niets gedaan, omdat het niet de bedoeling was een zwarte elite te creëren die op termijn de blanke elite zou kunnen vervangen. Zwarten die voor dokter studeerden, mochten geen zevende jaar doen en bleven zo assistenten. Aan de vooravond van de onafhankelijkheid waren er aan de universiteit in Leopoldstad welgeteld zestien afgestudeerde zwarten. De infrastructuur was uniek voor Afrika. Maar waar moest die voor dienen? Om de grondstoffen te vervoeren. Zwarten mochten niet naar een andere plek in het land reizen tenzij ze daar een toelating voor hadden. We zijn dus kritisch voor het koloniaal sys- en zullen daar wellicht op onze beurt kritiek op krijgen. Natuurlijk zijn veel Belgen destijds met de beste bedoelingen naar Congo getrokken. Dat belet niet dat we het systeem in vraag mogen stellen.”
Dat systeem rustte op drie pijlers: de koloniale overheid, de grote bedrijven en de kerk. Vanuit die laatste hoek is er geen enkele getuige: geen missionaris, geen zuster...
“We hebben wel gezocht naar een pater, maar het religieuze verhaal van de kolonisatie is al vaak verteld. De Congolese getuigen hebben er een gemengd oordeel over. De religieuzen hadden een belangrijk aandeel in het onderwijs, stonden het dichtst bij het volk en ze spraken ook de lokale talen. Anderzijds drongen ze hun geloof op vanuit een Westers superioriteitsgevoel.”
De eerste aflevering moet de moeilijkste geweest zijn om te maken, aangezien er geen rechtstreekse getuigen meer in leven zijn uit de tijd van Congo Vrijstaat.
“Ja, daarom hadden we eerst overwogen om de reeks te laten beginnen met Belgisch-Congo. Maar het was natuurlijk Leopold II die in 1885 op de Conferentie van Berlijn de soevereiniteit over Congo verwierf en daar een schrikbewind voerde dat vandaag leidt tot controverse over de standbeelden die voor hem op verscheidene plaatsen in België werden opgericht. De internationale kritiek op de misstanden in de Onafhankelijke Congostaat leidde ertoe dat de Belgische Staat in 1908 de privéonderneming van Leopold II overnam en van de kolonie een nationaal overheidsproject maakte. Op het moment van de overname was de Congolese bevolking onder het bewind van Leopold II uitgedund, niet alleen door de terreur, ook door tropische ziektes en migratie. Ook Belgisch-Congo had een systeem dat gebaseerd was op uitbuiting, geweld en onderdrukking. De getuigen blikken terug op een systeem waarvan zij zelf deel uitmaakten als kolonialen. Daarnaast hebben we ook Congolezen geïnterviewd. Zij veroordelen de kolonisatie, maar niet iedereen die erbij betrokken was.”
We zijn kritisch voor het koloniaal systeem en zullen daar op onze beurt kritiek op krijgen
Geert CLERBOUT
Eindredacteur
→ ‘Kinderen van de kolonie’,
Canvas, 20.15 uur