Excuses?

Als het van de Verenigde Naties afhangt, moet ons land zich excuseren voor het koloniaal verleden en de misdaden die tijdens dat “donkere hoofdstuk” uit de Belgische geschiedenis plaatsvonden. Alleen door dat verleden onder ogen te zien, kunnen volgens de vijfkoppige expertengroep de wortels van het hedendaagse racisme tegen mensen van Afrikaanse origine worden aangepakt.

De VN leggen daarmee een pijnlijke vinger op een open wonde die bijna zestig jaar na de Congolese onafhankelijkheid nog altijd doorettert. De vraag hoe we moeten omgaan met onze belastende koloniale erfenis, is na al die jaren nog altijd niet beantwoord. Decennialang werden de ogen gesloten. Uit schaamte, maar vaak ook uit onwetendheid.

Pas in de jaren 90 kwam het publieke debat op gang met de boeken van Adam Hochschild en Ludo De Witte, en de daaropvolgende Lumumba-commissie. Maar een discussie ten gronde over het Belgische koloniale systeem, bleef uit. Dat het tot vorig jaar duurde voor het vernieuwde en kritischere AfricaMuseum in Tervuren zijn deuren opende en Canvas de tijd rijp vond om de reeks ‘Kinderen van de kolonie’ uit te zenden, is het bewijs dat de omgang nog altijd moeizaam verloopt, maar dat we vandaag wel anders naar het verleden kijken dan pakweg tien jaar geleden. In die context zouden ook excuses voor de uitbuiting, het geweld en het paternalisme dat Leopold II en na hem de hele Belgische Staat in Congo toepaste niet misplaatst zijn. Ons land mag dan wel geen genocide hebben gepleegd, de rijkdom die ons vorstenhuis en (vanaf 1908) de Belgische Staat vergaarden, kwam er op kap van miljoenen Congolezen. Het excuus dat we ook veel goed hebben gedaan, is volkomen misplaatst, want de opvoeding en missionering - met een hoofdrol voor de katholieke kerk - had uiteindelijk maar één doel: de totale exploitatie van een land en een volk.

Ons daarvoor verontschuldigen zou niet onlogisch zijn, maar de vraag is welk doel die excuses uiteindelijk dienen. Het is verleidelijk om met de mensenrechtenbril van na de Tweede Wereldoorlog de geschiedenis te veroordelen en ons daarvoor vervolgens op de borst te kloppen. Het moet verder gaan dan dat. Alleen zo kan het hedendaagse racisme, dat uiteraard meer oorzaken heeft dan alleen ons koloniaal verleden, in de kiem worden gesmoord.

Een gezamenlijke verklaring van de regering, het koningshuis en de katholieke kerk zou daarom een sterk signaal zijn. Laat dat het startpunt zijn van een volledig andere omgang met ons koloniaal verleden, met als kern een onderwijs dat eerlijk omgaat met deze materie. Zonder mythes, op basis van de laatste wetenschappelijke inzichten. Als we dat nu nalaten, missen we onze afspraak met de geschiedenis. Want het is zoals de Leuvense socioloog Luc Huyse schreef: alles gaat voorbij, behalve het verleden.

Een gezamenlijke verklaring van de regering, het koningshuis en de katholieke kerk zou een sterk signaal zijn