“Het beste in de mens komt naar boven”
“Bij mijn moeder van 98 jaar is corona vastgesteld. Ze heeft laten blijken dat ze
helemaal klaar is om te sterven”
“Het is verpletterend te ervaren hoe deze ziekte totaal isoleert.” Bisschop Patrick Hoogmartens weet uit persoonlijke ervaring hoe het coronavirus lijden veroorzaakt. Aan het begin van deze “onwezenlijke” Goede Week zonder vieringen ziet hij toch de “hoop van Pasen”. “Bij alle collectieve angst komt ook het beste in mensen naar boven.”
Deze zondag wordt Palmzondag gevierd, het begin van de Goede Week. Maar er zijn geen vieringen. Door de coronacrisis zitten we ook in een kerkelijke lockdown.
“De huidige situatie is inderdaad ongezien. Zelfs in de oorlog gingen de eucharistievieringen en de vieringen van de Goede Week gewoon door. Er kwamen toen meer mensen naar de kerk dan gewoonlijk, omdat ze bezorgd en vertwijfeld waren door alles wat gebeurde. Net zoals nu. Wij zouden net nu, in deze periode, met nog meer overtuiging de liturgie willen vieren om mensen troost en hoop te geven vanuit ons geloof. Het is niet de eerste keer in de geschiedenis dat epidemieën of ander onheil hele bevolkingen treffen. Precies dan gaan wij als mensen nog meer op zoek naar motivatie om elkaar te blijven steunen. Precies dan komen de diepere vragen naar boven over de eindigheid van ons leven en over de zin van alles wat er in ons leven gebeurt. Net in zulke omstandigheden is in de Bijbelse geschiedenis de overtuiging gegroeid dat God mensen niet alleen laat. Met name in de Goede Week, waarin wij de laatste dagen van Christus herdenken, beleven wij dat alles heel geconcentreerd. Daarom is het voor gelovigen een grote pijn dat we dit nu niet samen kunnen beleven.”
Zelf wordt u in deze dagen in uw familie ook geconfronteerd met de coronaziekte. Uw moeder werd ook coronapositief bevonden.
“Mijn moeder is 98 jaar en was sinds enkele dagen wat minder goed. De huisarts stelde corona vast, wat meteen heel wat extra zorgen met zich meebracht. Met twee personen uit onze familie hebben we toch, rekening houdend met alle veiligheidsvoorschriften en met de nodige beschermende kledij, een mooi moment beleefd. Ze heeft laten blijken dat ze helemaal klaar is om te sterven. We hebben samen gebeden om overgave en innerlijke kracht. Ze beleeft moeilijke ogenblikken en niemand kan verder dan een dag vooruit zien. Voor mij is er nu nog alleen telefonisch contact mogelijk.”
“Het is verpletterend te ervaren hoe deze ziekte werkelijk totaal isoleert. Het doet me denken aan zovele zieken en bejaarden nu in families of rust- of ziekenhuizen. Nog meer denk ik aan zoveel plaatsen op de wereld die onze gezondheidszorg niet kennen. Ook aan de onmacht en het lijden van onschuldigen door oorlog of geweld. Ook Jezus was een onschuldige die gekruisigd werd.”
Vandaag is het buitengewoon stil in onze straten en pleinen. Hoe zouden mensen dit beleven?
“Ik ervaar een grotere densiteit in de contacten tussen mensen. Het gewone leven moet in kleine kring gebeuren, in het gezin, in de eigen gemeente, met enkele collega’s op het werk. Het zal in gezinnen met kleine of grote kinderen best druk of spannend zijn. Gelukkig zijn er de telefoon en het internet. Maar mensen worden onvermijdelijk teruggeworpen op zichzelf. We beleven een collectieve stilte. Zelfs praatprogramma’s op tv worden minder lacherig. Wegvluchten in een veelheid van hobby’s zit er ook niet meer in. En de beelden van wat de corona-epidemie in landen als Italië en Spanje teweegbrengt, doen ons heel stil worden. We beleven eigenlijk een collectieve Stille Zaterdag. Want ook de vraag naar de eindigheid van het leven komt binnen in de harten van de mensen. En zo ook de vraag naar perspectief, te midden van die ervaring van eindigheid. Pasen is dan, vanuit het lijden, sterven en verrijzen van Jezus, de vreugdevolle zekerheid dat God altijd bij ons blijft en toekomst schenkt, over de grenzen van lijden en dood. Hij die de wereld uit liefde geschapen heeft en met de mens een verbond heeft gesloten, laat ons niet
alleen. Het paasmysterie kan ons de ogen openen voor dit grote geheim van een verbond tussen God en de mens dat reikt over de grens van lijden en dood. Het is de zekerheid van Gods liefde die ons altijd weer doet hopen - en ons hier en nu motiveert om ons in alle stilte voor anderen te blijven inzetten.”
Pastorale zorg richt zich altijd al in het bijzonder tot kwetsbaren. Is die zorg nog mogelijk, gezien de risico’s die aan sociaal contact verbonden zijn?
“Pastorale zorg richt zich natuurlijk tot elke mens en tot de hele mens. Maar in het bijzonder ook tot de meest kwetsbaren. En precies zij zijn nu moeilijk te bereiken. De ouders van een gehandicapte zoon vertelden me met pijn dat hij in het weekend niet meer thuis mocht komen. Zo is het ook heel moeilijk ouderen te bezoeken, en al helemaal niet in een rusthuis of ziekenhuis.”
“De bisdommen trachten in deze dagen om via nieuwe media mensen nabij te zijn. Kerknet heeft een actueel aanbod. Zo ook de Facebookpagina’s en nieuwsbrieven van parochies en bisdommen. Er is de website van de Interdiocesane Jeugddienst (IJD). Daarnaast bereikt Kerk & Leven heel veel mensen. Verder zijn er veel pastorale telefoons. Gesprekken worden dieper. Priesters vertellen me hoe ze urenlang bellen of mailen. In heel wat parochies worden Whatsapp-groepjes opgericht. De pastorale zorg in de ziekenhuizen zoekt ook nieuwe wegen. Want geloof maar, er zijn meer dan gewoonlijk geloofs- en zinvragen bij zieken, uren- en dagenlang alleen op hun kamer zonder bezoek. We kunnen ons moeilijk voorstellen wat het betekent alleen te moeten sterven, terwijl de familie niet kan op bezoek komen.”
De coronacrisis kan de gezondheidszorg voor verscheurende ethische dilemma’s plaatsen. Vragen als “Welke levens proberen we te redden, welke niet?”. Hoe staat u als christen tegenover dergelijke keuzes?
“In de gezondheidszorg worden altijd al ethische keuzes gemaakt. Zo heeft therapeutische hardnekkigheid geen zin. Een leven moet niet eindeloos verlengd worden. Het is in ons land al langer een goede praktijk dat er in overleg met de zieke en liefst met de nabestaanden een zorgplan wordt opgemaakt. Tot nog toe ervaar ik hier rond een hoog ethisch besef in ziekenhuizen. Het respect voor het menselijk leven is een hoog goed, waarvoor vanuit een christelijke traditie sterk wordt opgekomen. Soms komt de gezondheidszorg echter aan de grenzen van haar mogelijkheden. In bijna alle landen was er al gebrek aan mondmaskers en beademingstoestellen. Ook in zulke situaties zijn én regels én creativiteit nodig. Die creativiteit is er ook. Mondmaskers worden eigenhandig vervaardigd, ziekenafdelingen in ijltempo getransformeerd, extra capaciteit ontwikkeld. Als er dan toch écht noden komen, moet men geval per geval zien wat mogelijk is. Algemene regels, zoals een absolute leeftijdsgrens voor bepaalde behandelingen, kunnen de indruk wekken dat een leven vanaf een bepaalde leeftijd niet meer waardevol is, en dat moet vermeden worden.”
“Anderzijds zijn er toch ook reële beperkingen op praktisch of economisch vlak, die keuzes noodzakelijk maken. Mensen begrijpen dit. Er was het verhaal van een priester in Italië met ademhalingsmoeilijkheden, die van zijn parochie een beademingstoestel kreeg. Hij gaf het aan een jongere persoon die hij niet kende. Een jonge mens heeft er meer nood aan dan ik, was zijn uitleg. Mijn moeder vroeg ook geen extra behandelingen.” “Een ander ethisch dilemma is hoeveel we als land investeren in zorg voor mensen hier en voor mensen wereldwijd. Er was de recente sprinkhanenplaag in de Hoorn van Afrika met hongersnood voor honderdduizenden. We weten ook van gigantische vluchtelingenkampen op zoveel plaatsen, nu meer dan ooit kwetsbaar. Ethische vragen voor landen en individuen zijn er volop, ook buiten coronatijden. Het evangelie vraagt ons daarbij vér te gaan in het respect voor het leven van de ander.”
De crisis confronteert ons met onze kwetsbaarheid en samenhorigheid, als individuen en als samenleving. Doen we het goed?
“Ja, in deze tijden zie ik dat dikwijls het beste in de mens naar boven komt. Ik weet hoe in de ziekenhuizen gewoekerd wordt met te schaarse krachten. Een verpleegkundige zei me doodmoe te zijn na drie weken inzet zonder onderbreken door de reorganisatie van haar dienst. Ook in het onderwijs en in de hele pastorale zorg wordt deze weken hard gewerkt aan nieuwe wegen om in contact te komen met leerlingen of zieken. Een jong koppel met twee kleine kinderen op een appartement vertelde me hoe het moeilijk is met de kinderen de hele dag thuis. Maar er is echt veel zorg voor mekaar, al zien we ook negatieve dingen zoals het overtrokken hamsteren.”
“Eigenlijk vind ik het ook fijn hoe via nieuwe media en via radio en tv positieve signalen gegeven worden. Voor kinderen bijvoorbeeld is het zalig dat zij naar een drone of camera kunnen zwaaien, met hun boodschap aan de wereld. En toch zie ik ook een collectieve vertwijfeling. Wat gaat ons nog overkomen? Hoelang duurt het nog? Wat zijn de gevolgen voor ons werk, voor onze onderneming, voor de economie van ons land en voor de wereld? Hoe zal ons leven na het coronatijdperk zijn?” “Mensen zijn soms echt bang. En toch moeten we nuchter blijven. We kunnen de eenzaamheid van anderen helpen verlichten. We kunnen elk onze verantwoordelijkheid nemen om het raderwerk van de samenleving te laten draaien. We zitten samen in het schuitje. Ieder voor zich kan niet meer. Het mag ook niet. Daarom hebben we in deze dagen een groeiende eerbied voor mensen die hun gewone werk goed doen. De mensen uit de zorg natuurlijk, maar ook de fietsenmaker, de mannen van de vuilnisdienst, een gedreven politicus, de kassierster…”
We staan nu voor de Goede Week, terwijl de wereld leeft in angst, onzekerheid en zorg om de toekomst. Hebt u ook ogenblikken van angst? Wat hoopt u voor de Goede Week?
“Zoals wij nu de Goede Week ingaan, zonder ze liturgisch te kunnen vieren, is onwezenlijk. Zo onwezenlijk als de situatie van de wereld. Iedereen houdt zijn hart vast over wat er de volgende weken zal gebeuren. En toch mogen wij hoopvol zijn. Er wordt met velen samengewerkt om de situatie goed door te komen. Er zullen nog meer slachtoffers zijn. Er wordt veel geleden, maar er is ook hoop dat we samen terechtkomen in een nieuwe wereld. Angstig ben ik daarom niet.”
“Voor de Goede Week heb ik wel een bijzondere hoop voor alle Limburgers. Ik hoop dat het voor allen een bijzondere week wordt van bezinning over ons leven. Misschien kan de herdenking van de laatste week van Jezus, via de liturgie op tv of internet of via een kaarsje in de woonkamer, ons het leven beter helpen verstaan.”
“Op Palmzondag gedenken wij dat Jezus, die als een koning in Jeruzalem werd ingehaald, toch de weg van het lijden heeft moeten gaan. Voor Hij zijn leven gaf op het kruis van Golgotha op Goede Vrijdag, waste Hij zijn leerlingen de voeten en gaf Hij hen het geschenk van de eucharistie op Witte Donderdag. En dan werd het heel stil - Stille Zaterdag. Het is de stilte die wij nu collectief beleven. En daar pas, in die stilte, kunnen wij ook nu de liefde van God op het spoor komen. Het is die liefde die ook Jezus heeft doen opstaan uit de dood: Pasen. Het is ook die liefde van God die ons vandaag met alles wat wij beleven, blijft zoeken. Zij wil in onze angsten binnentreden. Als wij ze toelaten, ontdekken wij een diepere hoop. Dan wordt de volgende week een Goede Week die ons nog meer helpt om ons te blijven inzetten voor elkaar. We zullen groeien in vertrouwen, want we ontdekken de betekenis van Pasen: er is altijd licht aan het einde van de tunnel.”
Zondag gaat bisschop Patrick Hoogmartens voor in de Palmzondagviering in de kathedraal van Hasselt. De viering wordt uitgezonden door TVL en Kerknet.
“Zoals wij nu de Goede Week ingaan, zonder ze liturgisch te kunnen vieren, is onwezenlijk. Iedereen houdt zijn hart vast over wat er de volgende weken zal gebeuren. En toch mogen wij hoopvol
zijn”