Russisch vaccin is betrouwbaar maar geen wondermiddel voor de wereld
De vraag naar Spoetnik V is groot, ook binnen de EU. Dat ook Europese regeringen naar het Russische vaccin lonken, wekt de indruk dat de uitrol mijlenver voorloopt op internationale tegenhangers. Dat is onterecht.
De Servische minister die verantwoordelijk is voor vaccinleveringen twitterde deze week zijn dank aan “onze Russische broeders” voor de levering van “nog eens 50.000 Spoetnik V-doses”. Het dankwoord werd meteen geretweet door het officiële account van de verdelers van het Russische vaccin. Net als een nieuwsbericht waarin een Oostenrijkse infectioloog het vaccin vergelijkt met een kalasjnikov: “Eenvoudig, betrouwbaar en effectief.”
Het Twitteraccount van Spoetnik V richtte zich ook tot EU-lidstaat Slovakije, dat overweegt om Hongarije achterna te gaan en Spoetnik-vaccins aan te kopen nog voor het Europees Geneesmiddelenagentschap een EU-brede licentie verleend heeft. “Wat zal de bovenhand halen?” klinkt het. “De roep om levens te redden en mensen een keuze te geven tussen vaccins? Of de farmalobby die zich hult in een oproep tot bureaucratische eenheid en vertraging?’
Ook andere lidstaten die met ongeduld de leveringen afwachten uit de vaccinportefeuille waarover de EU onderhandelde, overwegen het Russische vaccin aan te kopen. Buiten de EU zijn landen die niet louter afhankelijk willen zijn van het door de EU gesteunde Covaxprogramma, niet minder gretig. Het minder dan 9 euro per dosis kostende Spoetnik V is al geregistreerd in 31 landen, volgens het Russian Direct Investment Fund (RDIF) dat de verdeling verzorgt.
Zenuwachtige Macron
Het Russische export- en pr-offensief maakt EU-leiders zenuwachtig. Volgens de Franse president Emmanuel Macron moeten EUlanden niet langer talmen met de productie, maar evenmin met de export naar ontwikkelingslanden. “We voeden het idee dat honderden miljoenen vaccins in rijke landen ingespoten worden, terwijl we nog niet begonnen zijn in arme landen”, zei hij in de Financial Times. Dat versnelt de mondiale ongelijkheid, stelde Macron, “en het is politiek onhoudbaar, omdat het de weg bereidt voor een invloedsoorlog over vaccins.” Als de EU en de VS niet snel en zichtbaar “4 tot 5 procent” van hun vaccinvoorraden overmaken aan ontwikkelingslanden, vullen grootmachten als China en Rusland het gat, gelooft Macron. Hoewel hij stelt dat het niet gaat om “een machtsspel, maar om een kwestie van volksgezondheid”, is de geopolitieke dimensie van zijn voorstel doorzichtig.
Maar als de Russische communicatiestrategie en vinnige Europese reacties de indruk geven dat de Spoetnik-producenten mijlenver voorliggen op de rest van de wereld, is dat onterecht. Cijfers van het wetenschappelijk analysebureau Airfinity tonen dat het Spoetnik-vaccin tot nu toe een nuttige maar geen unieke rol speelt in de wereldbevoorrading. Airfinity schat het totale aantal afgeleverde Spoetnik-vaccins tot nu toe op 8,6 miljoen. Voor het Pfizer-vaccin zijn dat er 87 miljoen en voor AstraZeneca 52 miljoen.
Exportkoning China
In de Russische ‘broedernatie’ Servië, waar meer dan een miljoen van de 6,9 miljoen inwoners al een prik kregen, meer dan in eender welk EU-land, is de grootste drijvende kracht achter het vaccinsucces niet Spoetnik. Daarvan kwamen meer dan 250.000 doses aan, in dezelfde grootteorde als leveringen van Pfizer en AstraZeneca samen. De echte gamechanger was het Chinese Sinopharm, waarvan midden januari al een miljoen doses naar Belgrado gebracht werden.
Chinese producenten vervaardigden in totaal al bijna 150 miljoen vaccins, terwijl slechts 42 miljoen doses werden toegediend in China zelf. “Ze lijken prioriteit te geven aan export’, zegt Caroline Casey, analiste bij Airfinity. Hetzelfde geldt voor Rusland. Volgens een analyse van Associated Press hebben zo’n 3,2 miljoen mensen (op een totale bevolking van 144 miljoen) al een eerste prik gekregen. Het Russische vaccinatiepeil ligt daarmee lager dan het Belgische (5,8 procent op 21 februari). Het wantrouwen van veel Russen jegens hun overheid is één obstakel, maar ook logistieke kwesties speelden op.
Net als bij AstraZeneca bleken de aanvankelijke productiedoelen voor het Spoetnik-vaccin te ambitieus. Het streefdoel van 30 miljoen doses voor het eind van 2020 moest, na problemen bij producenten, teruggeschroefd worden naar 2,5 miljoen. Hongarije, het eerste EU-land dat zijn goedkeuring gaf aan Spoetnik V, ontving deze maand 100.000 doses: minder dan de 300.000 die aanvankelijk beloofd waren. De productieproblemen zijn inmiddels van de baan volgens het RDIF. Samen met partners in onder meer Zuid-Korea, India en Brazilië, hoopt het de leveringen op te drijven, om zo snel mogelijk de vraag te kunnen volgen. Op hoeveel de teller eind dit jaar zal staan, blijft onzeker. De huidige stand van zaken in internationale productiefaciliteiten biedt vele redenen om de meest optimistische prognoses te wantrouwen.