Digitaal Troje

Technologie verandert beschavingen. De revolutie die de boekdrukkunst in vier eeuwen tijd realiseerde, lanceert de digitale technologie nu in een razend tempo. Big Tech Google, Facebook en anderen - heeft de nieuwsstroom radicaal veranderd. En dus ook het nieuws. En finaal ook ons, de user. Geweten is hoeveel keer we een online artikel lezen, liken en delen. Ontleed wordt wat wij users graag onder de pupillen krijgen. En in welke vorm, met welke woorden, op welk tijdstip. Geregistreerd wordt op welke platformen we delen. En al die kennis wordt gebruikt en vermarkt. De mens als een grondstof. Deze vorm van surveillancekapitalisme betekende het einde van de ‘oude’ journalistiek. Het licht dat schijnt in alle hoeken van de fabriek die mensengemeenschap heet, schijnt nu in en op ons. De digitale reuzen kennen onze diepgewortelde voorkeuren soms beter dan wijzelf. Ze kennen onze verleiders, bepalen ons gedrag en verdienen eraan.

Ooit in een studentenkamer gestart als toevluchtsoord van vrije meningsuiting, lijken sociale media nu eerder een gevaar voor onze vrijheid en democratie. Gebruikers ploeteren in een moeras van fake nieuws, toxische reacties, non-nieuws en manipulatie. Alleen al via Facebook bereiken deze boodschappen dagelijks meer dan 3 miljard gebruikers. Ze worden gestuurd door commerciële mechanismen die gemakshalve de nodige achtergrond en kritische kaders achterwege laten. Nepnieuws verspreidt zich zes keer sneller dan echt nieuws. Fake news is big business.

Vaak denk ik aan Yuval Noah Harari’s woorden, vorig jaar in de Lotto Arena: vrije meningsuiting betekent niet dat alles wat er zich in je hoofd ontwikkelt, ook via je mond naar buiten moet. Kennis delen mag niet tot uitwassen leiden. En het online universum mag niet verworden tot een vuilnisbak van het ongefilterde. Maar wie zijn hiervan de hoeders? De recente oprichting van een onafhankelijke raad door Facebook die toezicht moet houden op de content moderation is ogenschijnlijk een stap in de goede richting. De raad bestaat uit een diverse groep deskundigen onder wie juristen en mensenrechtenexperts. Buitenstaanders die fungeren als een soort hooggerechtshof. Al snel rezen er vragen over de onafhankelijkheid van deze raad, en niet onterecht. Maar het lijkt mij toch vooral een dankbaar experiment waar we uit kunnen en moeten leren. Een eerste poging om nieuwe spelregels te definiëren, voor digitale technologie als een Trojaans paard de stad doet vallen.