Hoe schepper van Ambiorix Tongeren in onmin verliet
Quizvraag: welke beeldhouwer schiep het standbeeld van Ambiorix op de Grote Markt in Tongeren? Tien punten als u wist dat het Jules (Charles Philippe) Bertin was. Geen grote naam onder de sculpteurs. “Hij stelde in zijn carrière maar één keer tentoon op het Salon van Brussel, en ook maar één keer op dat van Parijs, heel merkwaardig”, zegt professor Marjan Sterckx (UGent), gespecialiseerd in negentiende-eeuwse kunst. De straat die naar hem genoemd is, ligt een dikke kilometer van Ambiorix.
Jules Bertin - Fransman van geboorte maar met zijn ouders verkast naar Luik - volgde in de jaren 1840 een opleiding tot beeldhouwer aan de Academie van Antwerpen en in 1857 belandde hij met een peloton andere kunstenaars en architecten in Tongeren voor de restauratiewerken aan de OnzeLieve-Vrouwekerk (toen nog niet basiliek). “Hij woonde hier met zijn vrouw in de Wijngaardstraat en daarna in de Sint-Jansstraat”, vertelt Tongers stadsarchivaris Steven Vandewal. “De directeur van het Stedelijk College stelde hem een lokaal ter beschikking als atelier. Uit die periode is een terracottabeeldje bewaard dat zich in het stedelijk depot bevindt.”
Bertin liep blijkbaar altijd rond in een fluwelen vest en droeg “een artiestenhoed” op zijn kruin, zo wil de overlevering in Tongeren. Hij zou enkel en alleen maar wijn gedronken hebben. Wijnen, wijnen, wijnen! Ook toen al.
Centen
Het jonge België gaf kunstenaars een duwtje in de rug. “De politici van toen wilden een nationaal bewustzijn opwekken. De regering keerde ruime toelagen uit waarmee lokale bewindslieden gedenktekens of standbeelden aan hun beroemde helden konden wijden”, schetst Dr. Robert Nouwen, expert Gallo-Romeinse geschiedenis.
Zo verrezen beelden van Karel de Grote in Luik (1842) en Jan Van Eyck in Brugge (1856). De door Caesar vermelde Ambiorix - pain in the ass van de Romeinen - werd ingelijfd door Tongeren: het Geschieden Oudheidkundig Genootschap van de stad wilde de Eburonenkoning vereeuwigen in brons. De opdracht voor het beeld ging naar Jules Bertin, lid van het Genootschap.
De Belgische regering trok in 1860 21.000 frank uit voor Ambiorix. De resterende 9.000 frank moesten de stad Tongeren en de provincie Limburg samen ophoesten maar de kostprijs liep op tot 35.000 frank, beschrijft Nouwen. Omgerekend naar nu komt dat neer op een slordige 200 à 300.000 euro.
Tweelingbroer
August Meesen, een solide Tongerse smid, poseerde voor Bertin, vermeldt Frits Berckmans in zijn boek 150 jaar Ambiorix in Tongeren.
“De creatie van het beeld verloopt niet vlekkeloos en er komt veel kritiek op Bertins eerste ontwerp”, vult stadsarchivaris Vandewal aan. De outfit van Ambiorix - zoals de helm met vleugeltjes - en de dolmen waarop Bertin hem laat postvatten, doen wenkbrauwen fronsen.
“Aan de monumentale sculptuur gingen zeker drie ontwerpen vooraf”, schrijft Dr. Nouwen. “De zaak sleepte jaren aan. Om het geheel te deblokkeren werd aan Guillaume Geefs, een veel gelauwerde beeldhouwer, de opdracht gegeven een voorontwerp te maken terwijl Bertin voor de uiteindelijke realisatie zou zorgen.”
Op 5 september 1866 kwamen koning Leopold II en koningin Marie Henriëtte toosten op de feestelijke inhuldiging van het Ambiorix-beeld. “Het is niet duidelijk of Bertin daarbij aanwezig was, hij staat nergens vermeld op de gastenlijst”, aldus Vandewal. “Het was tot een proces gekomen tussen de stad en Bertin over verkeerd aangegeven kosten. Hij moest Tongeren verlaten met de staart tussen de benen. In 1863 - drie jaar voor de inhuldiging - verhuisde hij al naar Brussel.” Uiteindelijk keerde Bertin terug naar Frankrijk en in 1890 - twee jaar voor zijn dood - verpatste hij een beeld van de Gallische held Vercingetorix aan zijn geboortestad Saint-Denis. Die Vercingetorix leek verdacht sterk op Ambiorix in Tongeren, alsof het tweelingbroers waren. Het Franse beeld overleefde de Duitse bezetting niet.
Er zijn geen foto’s van Jules Bertin in Tongeren. “Maar een aannemelijke theorie is dat zijn beeltenis en die van zijn vrouw prijken op de twee medaillons aan het armbandje aan Ambiorix’ rechterbovenarm”, verklapt Vandewal.