Het annus horribilis van minister Beke
“We waren voorbereid op een virus, maar niet op dit virus. En met ‘we’ bedoel
ik iedereen”
Wouter Beke
Vlaams minister van
Welzijn
Dit weekend is het precies een jaar geleden dat de coronacrisis in ons
land in alle hevigheid losbarstte. “Het was veruit het zwaarste jaar uit mijn politieke loopbaan”, zegt Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke. “Zelfs de 541 dagen regeringsonderhandelingen in 2010-2011 waren minder belastend. Dat was een politieke crisis. Vandaag zitten we in een menselijke crisis.”
Hoewel hij het razend druk heeft met de vaccinatiecampagne vond Vlaams minister van Welzijn Wouter Beke (46) woensdag toch een gaatje in zijn agenda voor dit interview. Dat vond in twee sessies plaats, omdat hij tussendoor in het parlement vragen moest beantwoorden over de geestelijke gezondheidszorg voor minderjarigen en de wachtlijsten bij psychologen. Over de kappers kreeg hij geen vragen… behalve dan van zijn eigen kapper. “Hij kon me pas half maart knippen. Maar zijn vrouw had me twee weken geleden in De Zevende Dag gezien en vond het niet kunnen dat een minister zo lang moest wachten. Bijgevolg mocht ik vorige zaterdag om 6.40 uur langsgaan voor een knipbeurt. Waarvoor dank, al geef ik toe dat anderen het meer nodig hadden dan ik”, lacht Beke.
Veel reden tot lachen heeft de minister het voorbije jaar niet gehad. Na de repatriëring van twaalf Belgen uit Wuhan - onder wie de eerste coronabesmette landgenoot - en de uitbraken en lockdown in tien Italiaanse skidorpen, vaardigde Beke op 27 februari 2020 de eerste richtlijnen voor de Vlaamse woonzorgcentra uit.
Wat herinnert u zich nog van die bewuste donderdag?
“Het was krokusvakantie en ik was enkele dagen met mijn gezin aan zee. Op woensdag heeft het agentschap Zorg & Gezondheid de eerst mogelijke coronabesmetting in Vlaanderen opgemerkt. Het ging om een vrouw uit Wilrijk die in Frankrijk geweest was. We hadden een draaiboek infectieziektebeleid over wat te doen als Vlaanderen door een virus zou getroffen worden. Maar dat is nog iets anders dan een draaiboek voor een wereldwijde pandemie.”
Toch heeft u niet geaarzeld om de Vlaamse woonzorgcentra die donderdag al de eerste richtlijnen te sturen?
“Klopt, omdat dat Covid-19-virus een potentieel risico was. De oproep was simpel: sla voldoende beschermingsmateriaal in en fris uw kennis rond hygiëne op. Diezelfde dag kreeg ik ook een brief van toenmalig minister van Volksgezondheid Maggie De Block dat de federale overheid een strategische stock mondmaskers had.”
Maar die stock bleek toch vernietigd?
(Resoluut) “Ik kan u die brief laten zien. Wat er van zij, die laatste zondag van de krokusvakantie kwam ook een Spaanse vrouw, die deelgenomen had aan een religieuze bijeenkomst in Antwerpen, in het vizier. De crisiscel Zorg en Gezondheid is diezelfde dag nog over deze twee cases samengekomen. Maggie De Block en ikzelf hebben daarna een persconferentie gegeven. Drie dagen later heb ik al een grote vergadering belegd waarop wetenschappers aan vertegenwoordigers van de hele Vlaamse zorgsector meer uitleg gaven over het virus en het belang van de zeven richtlijnen - handen wassen, papieren zakdoeken… - onderstreepten.”
Toch was er nog geen paniek. Viroloog Steven van Gucht had ‘amper’ 13.000 besmettingen, 2.500 ziekenhuisopnames en een 100-tal doden voorspeld?
“Dat is zo. We waren voorbereid op een virus, maar niet op dit virus. En met ‘we’ bedoel ik iedereen. Zelfs professor microbiologie Herman Goossens zei toen letterlijk dat de kans heel klein was dat terugkerende reizigers het virus zouden importeren.”
Toen de cijfers bleven stijgen, kwam er op dinsdag 10 maart een eerste Nationale Veiligheidsraad. Die kondigde meteen een lockdown af.
“Die dinsdag, woensdag en donderdag is de wereld totaal veranderd. Virologen spraken niet langer over ‘een zware griep’ en stelden hun prognoses serieus bij. Meteen werd duidelijk dat onze ziekenhuiscapaciteit het niet zou houden. Daarom werd beslist om Covid-afdelingen op te richten, gewone bedden om te zetten in intensive care bedden en niet-dringende medische zorg uit te stellen. Na verschillende dagen van overleg met de sector van de woonzorgcentra heb ik diezelfde dinsdag beslist om bezoek in die centra te beperken. Ik heb toen ook aan Jan Jambon gevraagd om een Vlaamse kern samen te roepen omdat ik mijn collega’s duidelijk wilde maken dat de voorspellingen van de week voordien en het idee dat het om een ‘zware griep’ ging niet meer klopten.”
Waarna Zorgnet Icuro de volgende ochtend meteen een volledige lockdown voor de woonzorgcentra eiste. Was dit sabotage?
“Ik was erg verbaasd toen ik die eis ’s morgens op de radio hoorde, temeer omdat die koepelorganisatie mee de pen had vastgehouden van de richtlijnen die men de dag nadien als onvoldoende beschouwde. Ik denk dat het om een paniekreactie ging. Maar ik heb er begrip voor. De toestand veranderde dagelijks. Bovendien waren er te weinig testen, zodat niemand wist hoeveel besmettingen er in onze woonzorgcentra waren. Meteen heb ik de werkgroep, waarvan Zorgnet Icuro zelf deel uitmaakte, opnieuw samengeroepen en de bijsturingen besproken.”
De woonzorgcentra hadden ook te weinig mondmaskers?
“Dat klopt. Ons agentschap had ondertussen vernomen dat de federale overheid helemaal geen stock mondmaskers had. Ik besefte meteen dat we voor een immens probleem stonden. We hebben toen meteen beslist om via de federale regering in te tekenen op de Europese aanbesteding. Maar toen bleek dat ook daar iets niet klopte, heb ik dan maar zelf het initiatief genomen om met de dien
sten van de Vlaamse overheid vijf miljoen chirurgische mondmaskers in China te bestellen.”
Nochtans woedde toen een wereldwijde oorlog om mondmaskers. Duitsland en Frankrijk hielden zelfs vrachten mondmaskers aan de grens tegen. De opluchting moet groot zijn geweest toen die lading een week later toekwam?
“Dat was inderdaad een gigantische opluchting, al liet die wel drie dagen op zich wachten. Die vracht zou eerst op vrijdagavond 20 maart toekomen. Maar het vliegtuig kon pas zondag opstijgen. In plaats van een tankstop te maken in kleinAzië - daar werden vrachten mondmaskers toen gewoonweg geconfisqueerd - is op het laatste moment voor een andere vluchtroute, via Rusland, gekozen. Die zondagnacht heb ik de hele nacht de vliegbewegingen gevolgd. De ontlading was bijzonder groot toen dat vliegtuig maandagochtend op het asfalt in Luik-Bierset stond.”
Omdat de cijfers bleven stijgen en steeds meer mensen eronder door dreigden te gaan, kwam u eind maart ook met uw actieplan mentaal welzijn.
“Het evenwicht veiligheid-welzijn was ook al een groot discussiepunt bij het afsluiten van de woonzorgcentra. Ik heb toen met de psychiaters Dirk De Wachter en Peter Adriaenssens en de psychologen Elke Van Hoof en Erik De Soir gesproken om te kijken wat we konden doen voor het mentale welzijn van de mensen. Ondertussen heb ik de drempels verlaagd en het aanbod in de geestelijke gezondheidszorg versterkt.”
Wat is u tot nog toe het meest bijgebleven?
“Dat wij allemaal sociale dieren zijn die mekaar nodig hebben. Toen ik daar in 2007 met De mythe
van het vrije ik een eerste boek over schreef, deed men dat af als filosofie. Vandaag wordt aangetoond dat dit niet zo is. Je kan je kinderen een iPad in hun handen duwen, maar na een tijdje zijn ze dat beu en willen ze hun vrienden zien. Dat sociale contact, desnoods alleen in de buitenlucht, is vandaag het grootste gemis bij velen. En hoe fantastisch telewerk ook is, ook het succes van een organisatie hangt vaak af van de cohesie tussen werknemers en hun onderlinge samenwerking. Gelukkig bood deze crisis ook opportuniteiten. Zo heb ik zonder veel discussie enkele broodnodige investeringen in zorg en welzijn kunnen doen.”
Kunnen we tegen de zomer back to normal?
“De zomer lijkt haalbaar, al hoop ik dat het sneller kan. Veel zal afhangen van de levering van de vaccins en de verdere ontwikkeling van het virus.”
Gelooft u echt in een gewone, onbezorgde zomer?
“Neen. Ik heb altijd gezegd dat 2021 het jaar van de vaccinaties wordt, van de verbondenheid én van de voorzichtigheid. Een gewone zomer zoals voorheen wordt het dus niet.”
Maar festivals onder strikte voorwaarden worden wel mogelijk?
“Grote beloftes ga ik daar niet over doen. Maar ik wil het ook niet uitsluiten. Herman Schueremans zegt te overwegen om Rock Werchter naar augustus te verplaatsen. Dat is een speciale maand, want ik verjaar dan. Meer dan wie koester ik dus hoop.”
(lacht)
Zijn er dingen die u, achteraf bekeken, anders had aangepakt?
“Had iedereen de prognoses van 10-11 maart twee weken eerder gehad, hadden we deze crisis in het begin volledig anders aangepakt. Ook ik heb daar lessen uit getrokken. Zo probeer ik nu beter, vaker en sneller te communiceren.”
U luistert goed naar uw partijvoorzitter Joachim Coens. Vorig weekend zei die nog in deze krant dat u proactiever moet communiceren en niet moet wachten tot u alle details heeft waardoor drie anderen u al voor zijn geweest.
“De bestelling van vijf miljoen mondmaskers is een mooi voorbeeld. Omdat ik niet wist welke dag die in Luik zou arriveren, heb ik daar niets over gezegd. Ik wilde de mensen in onze woonzorgcentra geen valse hoop geven. Pas toen het vliegtuig op het asfalt stond, heb ik gecommuniceerd. Maar een andere minister was me al voor geweest. Hoewel dit voor mij niet de essentie is, zal ik Joachims aanbeveling absoluut ter harte nemen.”
Dat bewees u de voorbije week al door snoeihard uit te halen naar vaccinproducent Moderna. Wij waren verrast en blij om zoveel directheid.
“Als ik u daarmee blij kan maken, zal ik dat onthouden.”
(lacht hard)
De mondmaskers, de woonzorgcentra, de contacttracing of vaccinatiecentra... Elke keer opnieuw was u kop van jut als er iets mis liep. Bent u te zwaar aangepakt?
“Ik denk dat veel aanvallen op mijn persoon vanuit een paniekreactie gebeurd zijn, waardoor de bal én de man werden gespeeld. Het zij zo. Dat is nu eenmaal politiek. Ikzelf probeer vooral de vier kardinale deugden van Plato en Aristoteles te volgen: wijsheid, rechtvaardigheid, moed en zelfbeheersing. Maar ik geef grif toe dat me dat niet elke dag lukt.”
U heeft het voorbije jaar zelfs aan ontslag gedacht?
“Eén keer, begin april 2020, toen het Overlegcomité beslist had om bezoek in de woonzorgcentra weer toe te laten. Dat heeft me verrast, want dat was niet doorgesproken. Het maakte dat mensen hoop kregen. Een moeder wiens kind in een jeugdinstelling zat, heeft mijn kabinet toen opgebeld omdat ze niet begreep dat ze haar kind niet mocht zien. Zij dreigde daar heel zware conclusies aan te verbinden. Toen ik ’s avonds naar huis reed, spookte dat door mijn hoofd. Ik vroeg me echt af waar ik mee bezig was, waar ik het in hemelsnaam allemaal voor deed. In zo’n pandemie zijn er nu eenmaal momenten dat de realiteit je inhaalt.”
Toch lijkt kritiek u nauwelijks te raken. Heeft Wouter Beke echt een olifantenvel of zoekt hij op die momenten steun bij zijn echtgenote Leen?
“We praten thuis zelden over politiek. Thuis is thuis, en daar gaat het over de kinderen, de hond en het weer. Maar die avond heb ik dat wel gedaan.”
Waarna zij op Facebook een emotioneel bericht postte om uw criticasters snoeihard van antwoord te dienen?
“Dat was verrassend. Dat deed deugd en gaf me ook de moed om er opnieuw in te vliegen.” (glimlacht)
Zou u na de volgende verkiezingen opnieuw het departement Welzijn aanvaarden?
(Aarzelt en lacht) “Vraag me dat in 2024 nog maar
eens.”
“Ik denk dat veel aanvallen op mijn
persoon vanuit een paniekreactie
zijn gebeurd, waardoor de bal
én de man werden gespeeld. Het zij zo. Dat is nu eenmaal
politiek”
Wouter Beke
Vlaams minister van
Welzijn