OORLOG IN OEKRAÏNE
RUSSISCHE ANNEXATIE
Hij was nog maar net begonnen aan zijn toespraak toen de Russische president in de Sint-Joriszaal van het Kremlin een minuut stilte vroeg voor de gevallen “helden van de Russische Lente”. De minuut duurde goed 15 seconden. Tekenend voor een betoog waarin Vladimir Poetin meer dan eens een loopje nam met de feiten. “Het is de wil van miljoenen mensen”, zei hij over de annexatie van Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja. Dat in tegenstelling tot de val van de Sovjet-Unie in 1991. Toen nam de elite een beslissing “zonder het gewone volk te vragen wat ze wilden”. Een historische vergissing die nu wordt rechtgezet. Poetin fulmineerde tegen Kiev en tegen “hun echte bazen in het Westen”. Volgens hem wil het Westen van Rusland een “kolonie” maken. Hij verwees onder meer naar de Opiumoorlogen in China en naar de kolonisatie van India. Het gaat dan om de “Angelsaksen”
– de Verenigde Staten dus – die volgens Poetin ook Duitsland en Japan bezetten en de Nord Stream-gasleidingen gesaboteerd hebben.
De Russische president maakte ook sprongen naar het moreel verval van het satanische Westen. “Willen we echt dat we niet meer mogen spreken van mama of papa maar van ouder nummer één, twee en drie? Zijn ze daar helemaal gek geworden?” Langs de neus weg haalde hij ook nog even de atoombommen in Hiroshima en Nagasaki aan, en noemde die “een precedent”.
Beschavingsconflict
Ruslandkenners keken ernaar met grote ogen. “Het was een totaal gestoorde speech”, zegt professor Peter Vermeersch (KU Leuven). “Wat Poetin zegt, ligt in de lijn van vroegere uitspraken. Maar hij ging nog een behoorlijke stap verder. Er staan veel rare dingen in, zoals dat Japan en Duitsland door Amerika bezet worden. Je vraagt je af of hij zoiets serieus meent, maar kijk. Het is moeilijk om in te schatten of hij het ook werkelijk zelf gelooft.”
Wel duidelijk is dat het niet zomaar wat zinloos gewauwel is.
Poetin heeft er een doel mee. “Hij heeft alles uit de kast gehaald, van cancel culture tot gender. Die opeenstapeling van clichés past binnen een bepaald frame. Wat Poetin al van bij het begin probeert te doen, is er niet zomaar een territoriumconflict tussen Oekraïne en Rusland van te maken. Hij probeert het systematisch te laten escaleren tot een wereldconflict waarbij veel meer op het spel staat. Het gaat over het overleven van Rusland dat bedreigd wordt door een imaginair westelijk complot”, zegt Vermeersch. Waarbij Rusland een soort van heilige oorlog voert, als verdediger van traditionele waarden. “De speech is zowel voor intern als voor extern gebruik. Naar het buitenland toe wil hij dat beschavingsconflict uitdragen. Intern is het de bedoeling om iedereen op één lijn te krijgen en als één man achter de vlag te scharen nu er gemor is ontstaan over de mobilisatie. Of het werkt, is een andere vraag. Je zit met een samenleving waar al veel propaganda is verspreid. Mensen die al overtuigd waren van Poetins grote gelijk,
Geen onderhandelingsmarge
Maar raar of niet, “het is allemaal zeer zorgelijk”, zegt Vermeersch. Vooral omdat Poetin met de verwijzing naar atoomwapens lijkt aan te sturen op een nucleaire interventie. “Ik denk nog steeds dat het risico op nucleaire escalatie tegen Europa of de NAVO klein is”, zegt defensiespecialist Sven Biscop (UGent). “Maar het risico op het gebruik van kernwapens tegen Oekraïne neemt toe.”
Veel hangt af van hoe het de Russische strijdkrachten de komende tijd vergaat. “Als ze er door de mobilisatie in zouden slagen het front te stabiliseren tot de winter, dan ligt het risico weer verderaf.” Het water lijkt dieper dan ooit, zeker nu ook Oekraïne fors reageerde op de annexatie door versnelde toetreding tot de NAVO te vragen. “Het lijkt me zeer onwaarschijnlijk dat dat ook gebeurt”, zegt Biscop. “Maar er is nu nog minder ruimte voor onderhandeling dan er vroeger al was. Eenmaal je formeel uitroept dat je grondgebied annexeert, dan zet je jezelf vast. Als je dat nog ongedaan maakt, dan betekent dat een zeer grote nederlaag.”