De fiscus ziet alles, met dank aan slimme technologie

De belastingdienst heeft toegang tot een hele rist databanken en krijgt elk jaar weer een completer zicht op je inkomsten (je loon via je werkgever, of de btw-aangifte van een handelaar) en je uitgaven (denk aan dienstencheques, kinderoppas of giften). Zelfs hoeveel bankrekeningen je hebt, bij welke banken en hoeveel geld erop staat, weet de fiscus of kan hij achterhalen. “Om nog te zwijgen van de gegevensuitwisseling met andere landen: de teller staat intussen al op meer dan honderd”, zegt Pieter Debbaut, hoofdredacteur van de Belastinggids van Uitgeverij Pelckmans en fiscaal adviseur bij hr-dienstengroep Liantis. “Kort samengevat: het net sluit zich, de fiscus weet steeds meer en – belangrijker nog – beschikt over slimme technologie om al die databanken aan elkaar te linken en automatisch te doorploegen. Datamining heet zoiets. Zo kan de administratie in theorie dag en nacht, zeven dagen op de zeven, indicatoren bovenspitten die wijzen op potentieel fiscaal probleemgedrag. En dan gaan de alarmbellen af.”

Pionier

“De fiscus is een van de best geïnformeerde, zo niet dé best geïnformeerde overheidsdienst van ons land”, bevestigt David Hadwick, onderzoeker bij Digitax, dat in de schoot van de UAntwerpen onderzoek doet naar de digitalisering van de belastingdiensten. “Momenteel gebruikt de fiscus van 18 Europese lidstaten al een 70-tal systemen die dankzij artificiële intelligentie constant bijleren. Ons land was bijna 20 jaar geleden een pionier en is intussen een heuse koploper. Circa 80 procent van de belastingcontroles is nu al gebaseerd op allerhande algoritmes.”

Hoe dat in zijn werk gaat? Een eerste techniek is die van de profiling, zeg maar het opstellen van een statistisch profiel van de belastingplichtige – particulier of bedrijf – op basis van beschikbare data. “Daarmee kan de fiscus bijvoorbeeld vlot nagaan welke bedrijven recht hadden op coronasteun en welke die onterecht hebben gekregen. Daar kan niemand tegen zijn, het gaat per slot van rekening om belastinggeld”, zegt David Hadwick.

Een stap verder dan pure profiling is webscraping. “Daarbij vergaart de fiscus ook nog eens data via websites en sociale media, die hij dan kruist met reeds verkregen informatie. En daar kan je je privacygewijs toch wel vragen bij stellen.” Als uit jouw Facebookpagina bijvoorbeeld blijkt dat jij met je Maserati grote sier maakt aan de Costa Brava of dat je in een grote villa met zwembad woont, maar amper inkomsten aangeeft, dan zit je met een probleem. Je kunt dan misschien wel argumenteren dat je een erfenis of een schenking hebt ontvangen, maar ook dat kan de fiscus achterhalen.

Van je vrienden moet je ’t hebben

Wellicht denk je nu: in die val trap ik niet. Vergeet dan niet dat ook je eigen netwerk van vrienden en kennissen je ongewild aan de galg kan praten. Zo circuleert in fiscale kringen het verhaal van een voetbaltrainer die zogezegd een groot feest hield voor zijn zoveeljarig trainerschap, een feest dat hij aangaf als beroepskosten. Dat zou ook gepasseerd zijn, ware het niet dat uit posts op sociale media bleek dat het om het huwelijksfeest van zijn dochter ging.

“Je kunt zelfs een belastingcontrole krijgen wanneer uit zo een social network analysis blijkt dat jij vaak contact had met iemand die net betrapt is bij een btw-carroussel. Diezelfde analysetechniek kan de fiscus er bijvoorbeeld ook attent op maken dat jij zijdelings betrokken bent bij meerdere bedrijven waarvan er een paar in het vizier van de fiscus lopen. In dat geval hoef je niet raar op te kijken dat hij al je andere firma’s de komende jaren ook grondig tegen het licht zal houden.” Nog zo’n techniek: outlier detection of – in mensentaal – het detecteren van buitenbeentjes. “Stel dat een statistische analyse aangeeft dat jouw bedrijf een veel lagere winstmarge heeft dan jouw sectorgenoten, dan kan dat al een knipperlicht zijn, ook al heb je misschien objectief verklaarbare redenen voor dat verschil”, aldus nog de onderzoeker. “Op basis van alle voorgaande analyses kan de fiscus ook een risicoscore berekenen, waarbij je een controle aan je broek kunt krijgen eens je een bepaalde drempel overschrijdt.”

Fiscale omerta

David Hadwick benadrukt dat al die technieken hun vruchten afwerpen en dus uiteindelijk zorgen voor een betere belastinginning. “Zolang de privacyregels gerespecteerd worden en de effectieve beslissing tot controle getoetst wordt door een ambtenaar van de belastingadministratie, kun je daar weinig tegenin brengen. Maar als het een zuiver computergestuurd automatisme wordt, dan riskeer je toestanden zoals de beruchte toeslagenaffaire in Nederland, waarbij tienduizenden ouders ten onrechte forse boetes moesten betalen.” En dus vragen experts aan de fiscus meer transparantie over wie hij waarom controleert en waarop. “Maar de fiscus laat daarover weinig of niets los, alsof ze bang zijn dat de doos van Pandora opengaat”, zegt David Hadwick. “Ik pleit al langer voor het doorbreken van die fiscale omerta, want volgens mij wegen de voordelen van meer transparantie rond de fundamentele rechten en plichten van de burger op tegen de nadelen die de belastingadministratie zou kunnen ondervinden.” “De digitalisering is altijd voorgesteld als een winwin voor de fiscus én de burger”, zegt fiscalist Pieter Debbaut. “Maar het is gewoon allemaal veel te ingewikkeld geworden. Een gemiddelde belastingplichtige heeft aan 20, hooguit 30 codes genoeg, terwijl onze belastingbrief er dit jaar 843 telt, alweer een nieuw record. Dat is vragen om fouten, wat nog iets totaal anders is dan fraude. En dan heb ik het nog niet eens over de fouten die de fiscus zelf maakt.”

zijn macht te consolideren. Het levert verrassende verhalen op. Zo werden er cruises ingericht naar Marokko en Tunesië, tot er na elke tussenstop minder reizigers aan boord bleken te zijn. Door forse subsidies kreeg iedereen een goedkope woning. Om jongeren mee te krijgen in het socialistische verhaal werd zelfs de eerder verguisde popmuziek toegelaten.

Maar door de oliecrisis in de jaren 70 droogde de financiële steun uit de Sovjet-Unie op. De DDR kwam tot stilstand. Het sociale beleid werd onbetaalbaar, maar het regime deed er alles aan om dat te verhullen.

Gorbatsjov

Oost-Duitsland wilde in die crisistijd zelfs samenwerken met West-Duitsland, maar Moskou lag dwars. Het leidde tot een paradoxale situatie. Terwijl de nieuwe Sovjetleider Michail Gorbatsjov in eigen land vernieuwing predikte, hield een vernederde DDR-top de deur dicht. Het luidde de val van het regime in.

Dat de Oost-Duitsers in de herfst van 1989 massaal hervormingen eisten, betekent niet dat ze hun land op de schop wilden, legt Hoyer uit. Opgaan in West-Duitsland was voor velen een brug te ver. Ze beklemtoont wat goed liep in de DDR, bijvoorbeeld dat Oost-Duitse vrouwen veel sneller emancipeerden door de uitgebreide kinderopvang en het recht op abortus.

Maar in haar pogingen om nuances aan te brengen, vergaloppeert Hoyer zich. Ze looft de democratisering van het onderwijs. Wie drie jaar in het leger diende, mocht voortstuderen. Zo raakten meer mensen van eenvoudige komaf in de legertop én op de universiteit, stelt ze. Daarbij gaat ze compleet voorbij aan het feit dat er geen vrije studiekeuze was. Het neigt naar ostalgie, de Duitse term voor het verlangen naar het dagelijkse leven ten tijde van de DDR. Ook hangt ze een veel te rooskleurig beeld op van de situatie van de gastarbeiders uit communistische ontwikkelingslanden, Ook al gaat Hoyer soms kort door de bocht, Achter de Muur is een boeiende, heldere en goed gedocumenteerde geschiedenis van Oost-Duitsland.

GARFIELD

Dagblad uitgegeven doorMediahuis NV Dagblad gesticht in 1879, Niklaas Theelen (18791918), Frans Theelen (1933-1971),

Jan Baert (1953-1986), Peter Baert (1986-2000), Barones Tony Baert (2000-2022)

Werd uw krant niet bezorgd? Tel: 0800/290 61 (enkel de dag zelf, ma - za: 08.00 tot 20.00 uur) Klantenservice: 011/49 46 00 ma-vr: 8 uur tot 17 uur, zat 9 uur tot 13 uur of via chat: www.hbvl.be/service (ma-vr: 8 uur tot 20 uur, zat 9 uur tot 13 uur)

Online bestellen: aboshop.hbvl.be