Wilders klaagt al dat hij geen premier kan worden
Nederland betreedt onontgonnen politiek terrein. De vier rechtse partijen moeten proberen een “programkabinet” te vormen. Dat lijkt vooral een eufemisme voor een regering met de PVV waarvan Wilders geen premier mag worden. En daar is hij boos over.
What’s in a name? Die vraag lag gisteren bestorven op de lippen van alle politieke verslaggevers in Nederland. Ze hadden net geluisterd naar informateur Kim Putters die uitleg gaf over de vier weken waarin hij gezocht had naar een werkbare regeringsformule. Neen, een traditioneel meerderheidskabinet was niet mogelijk en ook een minderheidsregering met gedoogsteun was niet langer een realistische optie. En dus was hij uitgekomen bij een “programkabinet” dat gevormd moet worden door vier rechtse partijen: de PVV van Geert Wilders, het NSC van Pieter Omtzigt, de VVD van Dilan Yesilgöz en de BBB van Caroline van der Plas.
Maar die vier partijen hebben toch een meerderheid in de Tweede Kamer, merkte een verslaggever op. Wat is dan het verschil met een gewoon meerderheidskabinet? Dat is er volgens Putters wel degelijk. In de eerste plaats gaan de vier fractieleiders niet in de regering zitten, ze blijven in de Tweede Kamer. Dat hebben ze samen met Putters afgesproken, al leek Geert Wilders daar niet echt blij mee. Enkele uren voor de informateur de pers toesprak, liet de PVV-leider weten dat hij deze constructie “pijnlijk, onrechtvaardig en staatsrechtelijk onjuist” vond.
“We zijn de grootste partij geworden, dus ik vind ook dat ik premier had moeten worden. Dat heb ik aan de onderhandelingstafel ook gezegd.” Maar alleen de BBB was het daar volgens Wilders volmondig mee eens. Zijn uitval maakte nogmaals duidelijk waar het schoentje knelt: VVD en NSC willen eigenlijk niet met Wilders regeren. Pieter Omtzigt
draaide het mes daarop nog eens in de wonde. Volgens hem had Wilders perfect premier kunnen worden van een minderheidskabinet van PVV, VVD en BBB. Zijn partij was zelfs bereid zo’n regering te gedogen. Daarmee sprak hij dus meteen Putters tegen.
Gebrek aan vertrouwen
De kakofonie maakte opnieuw duidelijk hoezeer de vier partijen elkaar wantrouwen. Dat Putters bij een “programkabinet” uitkwam, heeft alles te maken met dat gebrek aan vertrouwen. Toch beklemtoonde hij dat zo’n kabinet slechts kan slagen als er genoeg vertrouwen is. Opvallend: in zijn eindverslag raadt hij de onderhandelaars aan hun gebruik van sociale media “tot een minimum te beperken”, een boodschap die vooral voor Wilders is bedoeld.
Putters maakte ook duidelijk hoe hij zo’n kabinet tot stand ziet komen. De vier partijen moeten de komende weken werken aan een beknopt akkoord op de hoofdlijnen. “Daarin moeten scherpe doelstellingen worden geformuleerd op een tiental cruciale thema’s”, aldus de informateur. Hij spreekt van migratie over zorg en koopkracht tot natuurherstel. Opvallend: Oekraïne en het klimaat staan daar niet bij. Vervolgens moet in een regeerakkoord staan hoe die doelstellingen gehaald moeten worden. Daarna moeten er ministers gezocht worden die dat beleid, in samenwerking met de Tweede Kamer, gaan uitvoeren.
Die regering moet een mix worden van politici en experts. “Politieke ervaring is nodig omdat het kabinet in de Kamer op zoek zal moeten naar wisselende meerderheden voor zijn plannen. Maatschappelijke ervaring is nodig om met een kritische blik naar de plannen te kijken.’’ Op de vraag of de minister-president dan een politicus of een expert moet zijn en of hij al iemand in gedachte had, wilde Putters geen antwoord geven. Die kwestie moet op een later moment besproken worden.
Wilders-beleid
Toch lijkt dat een cruciale vraag. Wie wil aan het hoofd staan van zo’n experimenteel kabinet, wetende dat Wilders graag uit de losse heup schiet. Volgens Putters is er wel haast geboden. De regering-Rutte is al 252 dagen ontslagnemend. “Het wordt hoogtijd dat een nieuw kabinet het vertrouwen van de Nederlandse samenleving kan herstellen.”
Maar opnieuw: veel vertrouwen lijken de Haagse watchers niet te hebben in de constructie. “Het zal de komende dagen veel gaan over de ‘unieke’ vorm die is gekozen, maar dat is spin”, schrijft NRC in een scherp commentaar. “Opvallend is juist hoe zeer deze variant lijkt op eerdere meerderheidskabinetten. Voor VVD, NSC en BBB betekent dat dat ze iets uit te leggen hebben.” Zij gaan immers proberen een regering te vormen met de PVV. “VVD en NSC zijn de kiezer op zijn minst uitleg schuldig over de vraag waarom ze zo snel overstag zijn gegaan en hoe zij denken te garanderen dat de democratische rechtsstaat beschermd blijft.”
“Opvallend is juist hoe zeer deze variant lijkt op eerdere meerderheidskabinetten. VVD en NSC zijn de kiezer op zijn minst uitleg schuldig over de vraag waarom ze zo snel overstag zijn gegaan”
NRC in een commentaar
“We zijn de grootste partij geworden, dus ik vind ook dat ik premier had moeten worden. Dat heb ik aan de onderhandelingstafel ook gezegd”
Geert Wilders
Dat is ook de analyse van de partijen die in deze constructie oppositie gaan voeren. “Je kunt het noemen wat je wilt: programkabinet, extraparlementair kabinet, maar het wordt een gewoon meerderheidskabinet”, zei Frans Timmermans, de leider van GroenLinks/PvdA. ‘Alleen mag het niet zo heten omdat partijen ongemak voelen bij het feit dat ze samenwerken met Geert Wilders. Maar VVD en NSC zijn gewoon door de pomp gegaan.” Volgens Timmermans wordt Wilders dan wel geen premier, maar deze ploeg gaat wel Wilders-beleid uitvoeren.
Volgende week woensdag gaat de Tweede Kamer debatteren over het verslag. Dan zal duidelijk worden hoeveel draagvlak er voor het “programkabinet” is .