Književnost u grčevitoj borbi
Durakovićev esejistički i književno-naučni diskurs uvijek je donosio spoznaju književnosti koja je neiskusnom i neizvježbanom oku ostajala skrivena
(Riječ i svijet/studije i eseji o bosanskohercegovačkim pjesnicima dvadesetog vijeka; Bosanskohercegovački književni obzori; Obzori bošnjačke književnosti; Riječ i svijet Alije Isakovića - Enes Duraković Bibliografija i literatura; Kritičari o Enesu Durakoviću)
Valorizacija bosanskohercegovačkog književnog naslijeđa opsesivna je tema svih naučnih poduhvata profesora Enesa Durakovića. Ako se za nekoga može reći da je cijeli intelektualni i stvaralački vijek posvetio izučavanju književne tradicije naše zemlje, onda bi to zasigurno bio Enes Duraković bez čijih teorijsko-kritičarskih uvida razumijevanje bosanskohercegovačke literarne baštine svakako ne bi bilo moguće.
Od samih je početaka svog književno-naučnog rada profesor Duraković stremio punom razumijevanju bosanskohercegovačke literarne prakse bilo da je svojim književnohistorijskim metodom iluminirao zaboravljenu i marginaliziranu praksu bošnjačkih stvaralaca koji su, prihvatajući nove poetičke koncepte, pravili sudbonosnu prekretnicu u razumijevanju književnosti, bilo da je nastojao razumjeti poetiku svojih savremenika i literarnih sagovornika. Durakovićev esejistički i književno-naučni diskurs uvijek je donosio spoznaju književnosti koja je neiskusnom i neizvježbanom oku ostajala skrivena, a mnogi su bosanskohercegovački književnici tek nakon njegovih zapažanja stjecali istinsku javnu i umjetničku afirmaciju.
Selektivno i promišljeno
Durakovićev doprinos ustanovljenju naučnog diskursa u izučavanju historije bosanskohercegovačke književnosti ogleda se ponajviše u njegovom pristupu - selektivnom, promišljenom i estetski relevantnom. Kada kažemo promišljenom, pod tim podrazumijevamo da je Duraković u svojim književno-naučnim radovima utirao put estetskom vrednovanju književnih pojava i fenomena koji bi bez njegove intervencije vjerovatno ostali na margini interesovanja ne samo uskog kruga književnih znalaca već bi i najšira javnost ostala uskraćena za poznavanje sopstvene literarne tradicije. Enes Duraković je vjerovatno najzaslužniji književni historičar što mnogi bošnjački i bosanskohercegovački literarni stvaraoci iz prve polovine 20. vijeka nisu potpuno zaboravljeni.
Njegova je zasluga što se danas baštini kao literarna vrijednost književnost bosanskih pisaca koji su pisali književnost radikalno suprotstavljenu anahronoj i shematiziranoj literarnoj tradiciji oslonjenoj na orijentalno-osmansku poetiku. Radikalni otklon u razumijevanju književne tradicije najjasnije su ispoljili pjesnici Hamza Humo, Musa Ćazim Ćatić, Jovan Dučić i Silvije Strahimir Kranjčević, a njihova kulturološka pobuna protiv naslijeđenih poetskih normi i zakona bio je onaj prijelomni trenutak kada se bosanskohercegovačka književnost odvaja od svojih dominantno usmenih i folklornih motiva.
Sabirući tekstove o bosanskohercegovačkim pjesnicima 20. vijeka u esejističku knjigu “Riječ i svijet - Studije i eseji o bosanskohercegovačkim pjesnicima dvadesetog vijeka”, Enes Duraković u književnoj historiji etablira, vjerovatno prvi put, bašlarovski tip tumačenja književnosti, u kojem se školski pozitivizam odbacuje kao balast jednog naučno naivnog poimanja književnosti i njene povijesti.
Enes Duraković, pored toga, najzaslužniji je književni historičar za ispravno estetsko vrednovanje poetskih opusa, vjerovatno, dva najveća književnika bosanskog jezika - Skendera Kulenovića i Maka Dizdara. Sluteći kako je poezija onaj mistični i ezoterični optimum u jezičkom oblikovanju smisla, Duraković je u Kulenovićevom i Dizdarevom književnom djelu prepoznao neprolaznost i specifičnost koja nadvisuje sve pokušaje jezičkog nadvladavanja iskazivosti u bosanskohercegovačkoj literarnoj praksi.
Posebno u djelu Skendera Kulenovića, koji je, kako to Duraković opaža, žrtvovao svoj pjesnički glas nastojeći spisateljski talenat u potpunosti podrediti potrebi socijalističke revolucije. Tek u docnijim godinama, Kulenović se vraća intimi pjesničkog kazivanja oblikujući, nakon velikih poema po kojima je bio prepoznatljiv u literarnoj javnosti Jugoslavije, dvije poetski najpotpunije pjesničke knjige - Soneti I i Soneti II.
Durakovićev pristup izučavanju književne historije Bosne i Hercegovine inkluzivnog je tipa, a otvorenost u tumačenju književnih pojava i uvažavanje ukupnog konteksta u kojem su se književne individue razvijale razlikuje njegov naučni metod od književno-znanstvene prakse, koja je u gotovo cijelom svom historijskom postojanju insistirala na jednoj vrsti nacional-romantičarskog pozitivizma gdje je reduciranje pojava bilo postamentirano kao vrhunaravni interpretativni princip.
I dok su se drugi naučnici u književnosti fokusirali da “prepoznaju” jedinstvenu nacionalnu specifičnost stvaralačkog opusa nesvjesni kako je to nemoguće uraditi bez sagledavanja šireg literarnog, historijskog i društvenog konteksta, Enes Duraković je svoje analize bazirao na nastojanju da se obujmi složenost književnog fenomena u vremenu i socijalnom ambijentu. Upravo je to razlog što su njegove studije o bosanskohercegovačkim i docnije bošnjačkim književnicima uspjeli ogledi koji balansiraju na osjetljivoj granici između znanstvenog teksta, u strogom smislu riječi, i eseja, kao spekulativno-jezičke forme pisanja u kojem su stil, oblik i sadržina spojeni u najsavršenijem pregnuću.
Svi ti ogledi govore o kontinuitetu bosanskohercegovačke i bošnjačke književnosti kao o jednom prirodnom produžetku različito utemeljenih kultura Bosne i upravo Enes Duraković uspijeva pokazati koliko je taj dijahronijski put kretanja ograničen i neprekinut, uprkos mnogobrojnim historijskim i kulturološko-civilizacijskim lomovima. Kada piše o Maku Dizdaru i njegovoj revitalizaciji srednjovjekovne bosanske narodne mitologije, Duraković je svjestan da ona pripada onoj vrsti obnove kulturnog sjećanja kojoj pripada i Ćatićeva ili Humina evokacija osmansko-islamske simbolike.
Stoga je, više nego u bilo kojem drugom književnohistorijskom opusu u nas, upravo kod Enesa Durakovića jasno prepoznatljiva ta kauzalnost u formiranju toka književne historije koji se proteže od početaka pismenosti u srednjem vijeku, dakle rudimentarnih epitafnih poetskih iskaza, pa sve do najsofisticiranije književne upotrebe bosanskog jezika, što možemo vidjeti u djelima Skendera Kulenovića i Maka Dizdara.
Složenost trajanja
Jedna književna pojava, kako to vidi Enes Duraković, uspjela je utjeloviti kompleksnost bosanskog bivanja više nego bilo koja druga, a žanrovska i tematska raznolikost djela tog je pisca učinila savršenim “herojem” naučnikove metode. Pišući o Aliji Isakoviću, kao o senzibilnom esteti, kulturnom i nacionalnom pregaocu, afirmatoru jezičke autonomnosti ili prikupljaču književne građe, Enes Duraković je, doima se, pisao o složenosti trajanja bosanskog kulturnog bića. U Aliji Isakoviću, načinu na koji se gotovo bez ičije pomoći prometnuo u jednog od najvažnijih literata generacije, a zatim pao na marginu interesovanja skoro pa zaboravljen, Duraković je prepoznao sudbinu bosanskog čovjeka suočenog sa neprilikama historije.
Knjiga “Riječ i svijet Alije Isakovića” mnogo je više od monografije, to je knjiga koja priča historiju bošnjačke književnosti 20. vijeka, priču u kojoj su lična nepravda nanijeta jednom čovjeku i kolektivna uvreda naciji, koja je u pokušaju negiranja bila osuđena na nestanak, sjedinjene tako da govore o jednom teškom putu kolektivnog samoprepoznavanja i samoosvješćivanja.
Izabrana djela Enesa Durakovića u pet knjiga spomenik su jednoj književnosti koja je u grčevitoj borbi uspjela da se odbrani od projiciranog uništenja ili asimilacije u druge kulture, a tek onda presjek spisateljskog bivstvovanja jednog književnog naučnika. Ali, naravno, ta su izabrana djela i ogledalo Enesa Durakovića u kojem možemo vidjeti/ pročitati s koliko je naučne savjesti i ljudske strasti cijeli život radio na afirmaciji bosanskohercegovačke i bošnjačke književnosti.