Smještaj i postupci sa internircima

Priče o jelima bile su kod jednog broja zatvorenika stalna tema razgovora. Noću se obično sanjalo o jelu i ljudi su se stalno budili žvačući prljavo ćebe

Posadu Mamule sačinjavala je jedna vojna jedinica (veličina čete) i jedan vod karabinjera. Vojska je obezbjeđivala logorsku stražu i nije imala kontakta sa zatvorenicima, a karabinjeri su vršili unutrašnju službu. U jednu i drugu jedinicu regrutovani su, kako obični redovi tako i niži komandni kadar, disciplinski prestupnici, jer je i za njih služba na Mamuli predstavljala neku vrstu kazne (konfinacija na pustom ostrvu).

Teška kazna

Svoj bijes nezadovoljnika iskaljivali su na zatvorenicima kada im se to god prohtjelo, naročito karabinjeri. S obzirom na to da se radilo o ratnom vremenu i logoru u okupiranoj zemlji, svaki karabinjer je imao punu vlast nad životom interniraca. Svaki od njih kada mu se prohtjelo mogao je po sopstvenoj želji maltretirati, šamarati i u samicu zatvoriti internirca.

Kazna u samici, u tzv. “Kamera buja”, ili kako su je zatvorenici nazivali “kamera guja”, bila je vrlo teška, a za svaku sitnicu ljudi su se tamo trpali. Za sve vrijeme kazne koja je ponekad znala da traje i po nekoliko dana i noći (za “teže prestupe” i po sedmicu), zatvorenik nije dobijao hranu, osim vode, ukoliko mu neko od drugova koji su radili u kuhinji ne bi uspio da ubaci parče hljeba. Veličina samice nije dozvoljavala da se legne i opruži - moglo se samo sjediti, i to na golom betonu, jer nije bilo dozvoljeno unositi ćebe.

Ostali zatvorenici bili su razmješteni po grupama u bivše topovske garaže u tvrđavi. U jednom krilu tvrđave nalazili su se zatvorenici sa područja Boke kotorske i Crne Gore, to jeste sa područja tzv. Protektorata, a u drugom dijelu zatvorenici iz ostalih područja. Kontakt među zatvorenici jednog i drugog dijela bio je onemogućen.

Internirci su bili preko cijelog dana zatvoreni u ćelijama, samo su pušteni na jedan sat predveče u dvorište tvrđave. Ujutro i u podne puštana je ćelija po ćelija za primanje hrane.

U ćelijama, površine 60-70 kvadratnih metara, bilo je nabijeno do 100 ljudi. Prostorije su bile bez ventilacije, mračne i vlažne, odnosno imale su samo nekoliko otvora, puškarnica za topovske cijevi.

Do 1943. godine zatvorenicima nije davana nikakva posteljina, ukoliko se posteljinom nije smatralo malo slame i dva prljava, rashodovana vojnička ćebeta. Negdje krajem prve polovine 1943. godine u logor su dopremljeni dvospratni drveni kreveti i slamarice, naravno iz neke vojne barake pune stjenica. Higijenske prilike u takvim uslovima bile su nepodnošljive.

Režim ishrane zatvorenika

Dnevni obrok bio je godinama isti: 10-15 dkg hljeba na dan, 1/4 litra gorke cikorije za doručak, 1/2 litra tople vode sa nekoliko zrna pirinča, ili nekoliko makarona za ručak; “večera” je bila hladna i sastojala se od 1-2 dkg sira i pola dece vina.

Dakle, “ishrana” je bila takva da je samo predstavljala održavanje golog života, odnosno sistematsko gladovanje. Dok su kod zatvorenika trajale životne rezerve nekako su se držali, uz stalno mršavljenje i postepeno pretvaranje u žive kosture. Neki su poslije faze mršavljenja oticali, naročito oni koji su uzimali veće količine tečnosti i soli u nadi da zavaraju stomak. I od ovako bijednog minimalnog sledovanja zatvorenika stalno su zakidale vojničke i karabinjerske kuhinje i na taj način poboljšavali svoju ishranu ili švercovali.

Među zatvorenicima su stalno izbijale svađe oko podjele hrane, naročito hljeba. Hljepčić od kukuruznog brašna sa piljevinom, težak “po propisu” 25 dkg, dijeljen je na dvojicu. Trebalo je biti veliki majstor pa ga podijeliti na dva jednaka dijela. Da bi se izbjegle svađe, pravljene su minijaturne terazije za “pravednu” podjelu.

Većina je održala goli život od gladi zahvaljujući paketima koji su se mogli primati jednom mjesečno. Osim porodica, pakete su slale i neke organizacije sa terena (iz okupiranog Dubrovnika). Većina zatvorenika (komunisti obavezno) bila je organizovana u manje kolektive u kojima se dobivena hrana preko paketa raspodjeljivala racionalno preko cijelog mjeseca, kao dodatak logorskoj hrani. U svaku od kolektivnih grupa, pored članova koji su dobijali pakete od kuća, uključivan je i jedan broj drugova koji nisu primali pakete. Na ovakav način spašen je od propadanja veći broj drugova. Inače, oni zatvorenici koji iz egoističnih razloga nisu htjeli da stupe u ovakve kolektive, da bi sami iskoristili paket, mnogo slabije su prolazili. Paket bi pojeli za dandva, obično noću, i, naravno, oboljeli bi zbog pretjeranog i naglog primanja hrane. Onda bi gladovali čitav mjesec, do drugog paketa.

Izdavačko preduzeće “Veselin Masleša” iz Sarajeva daleke 1961, u okviru jubilarne godine narodne revolucije, objavilo je zbirku sjećanja bivših interniraca i deportiraca. Kako je umjesto predgovora zapisao Nedo Zec, “ovi naši prilozi su pomalo teški i tužni, ali budnost koja je nama neophodno potrebna u sadašnjoj međunarodnoj situaciji kada se povampiruju razni oblici nacifašizma oko nas - ta budnost se ne podržava lijepim pjesmama uspavankama, nego muškim neuvijenim opomenama”. Te riječi upozorenja i danas su, nažalost, aktuelne. Ideja da se vratimo ovom štivu u formi feljtona potekla je od uvaženog novinara i urednika Oslobođenja, dr. Aziza Hadžihasanovića, koji nas je nedavno napustio.