Pravni osnov

Određivanje glavnog grada i njegovo normativno uređenje sa svim bitnim elementima za njegovu evidenciju je conditio sine qua non

Pitanje normativnog uređenja glavnih gradova važno je pitanje svake države i njenog glavnog grada. Određivanje glavnog grada i njegovo normativno uređenje sa svim bitnim elementima za njegovu evidenciju je conditio sine qua non (uvjet bez koga se ne može). Samo određenje nekog grada za glavni grad je važna stvar za brojne aktivnosti koje se moraju preduzeti da bi grad bio glavni grad. To iziskuje planiranja, zapošljavanja, izgradnju objekata, stvaranja institucija, angažiranja i mobilisanja sredstava i ljudi te preduzimanje mnogo akcija. Kad nastane glavni grad, tada predstoji njegovo održavanje i unapređenje njegovih funkcija. Stalno praćenje njegovog izvršavanja zadatih zadataka traži i akcije poboljšanja njegovih funkcija.

Primjer Beograda

Položaj, konstituiranje, organizacija, nadležnosti, tijela i rad grada Beograda uređeni su mnogim dokumentima, kako na državnom, tako i na gradskom nivou. U prvom redu, to stanje je uređeno Ustavom Republike Srbije i zakonima.

Ustav Republike Srbije propisuje da je glavni grad Republike Srbije Beograd. Jedinice lokalne samouprave u Republici Srbiji su općine, gradovi i grad Beograd. Teritorij i sjedište lokalne samouprave uređuju se zakonom. Obaveza je da se za osnivanje, ukidanje i promjenu teritorija jedinica lokalne samouprave obavezno raspisuje referendum. Finansiranje njihovih poslova provodi se iz izvornih prihoda jedinice lokalne samouprave, budžeta Republike Srbije u skladu sa zakonom te budžeta autonomne pokrajine, ukoliko je autonomna pokrajina povjerila određene poslove jedinici lokalne samouprave.

Ustavom je određeno da se grad osniva zakonom. Zakonom se predviđaju i kriteriji za osnivanje. Minimalne nadležnosti grada su one koje su Ustavom Republike Srbije povjerene općini. Ali glavni grad može dobiti i neke druge nadležnosti, ukoliko mu se povjere zakonom.

Ustav Republike Srbije daje mogućnost da se Statutom grada na teritoriju grada mogu obrazovati dvije ili više gradskih općina, pa će se u tom slučaju urediti poslovi iz nadležnosti grada koje vrše gradske općine (Lilić, Dimitrijević i Marković, 2004: 157). Inače, gradske općine su dio teritorijalne organizacije gradova. One nisu jedinice lokalne samouprave, kao što su općine koje ne ulaze u teritorijalnu organizaciju grada (Pešović, 2019). Njihovi poslovi i nadležnost nisu oni koji su određeni zakonom o lokalnoj samoupravi. Njih grad obrazuje svojim statutom i određuje poslove, zbog čega ih i obrazuje. Prema podacima iz 2019, u Srbiji je postojalo 28 gradskih općina u pet gradova, a od toga, samo je grad Beograd imao sedamnaest općina.

Ustavom Republike Srbije je određeno da će se donijeti poseban zakon o glavnom gradu Beogradu, u kome se, osim Ustavom, u zakonom određene nadležnosti mogu dati i neke druge.

Zakonom o glavnom gradu (Službeni glasnik RS, br. 129/2007, 83/2014 - dr. zakon, 101/2016 - dr. zakon, 37/2019 i 111/2021 - dr. zakon) uređuju se položaj, nadležnosti i organi Grada Beograda, glavnog grada Republike Srbije. Ukoliko neke stvari nisu uređene ovim propisom, tada se primjenjuju odredbe

Zakona o lokalnoj samoupravi. Zakon određuje obavezu donošenja Statuta Grada Beograda. Tim aktom potrebno je urediti njegove nadležnosti, teritorijalnu organizaciju, organizaciju i rad organa, njegova obilježja, oblike neposrednog odlučivanja građana, kao i druga pitanja od važnosti za ostvarivanje prava i dužnosti Grada Beograda.

Zakonom je određeno finansiranje grada, kao i uvjeti pod kojima se grad može finansijski zaduživati (član 5 Zakona o glavnom gradu (Republike Srbije)).

Svojina grada

Određeno je da su u javnoj svojini grada:

1) dobra u općoj upotrebi na teritoriju grada Beograda (općinski putevi, nekategorisani putevi, ulice koje nisu dio autoputa ili državnog puta I i II reda, trgovi i javni parkovi i dr);

2) komunalna mreža na teritoriju grada Beograda;

3) nepokretne i pokretne stvari i druga imovinska prava koja koriste organi i organizacije grada Beograda;

4) stvari u javnoj svojini na kojima pravo korišćenja imaju gradske općine, mjesne zajednice na teritoriju grada Beograda, ustanove, javne agencije i druge organizacije čiji je osnivač grad Beograd;

5) kulturna dobra, ukoliko je to u funkciji ostvarivanja nadležnosti grada Beograda ili kojima upravljaju pravna lica čiji je osnivač grad Beograd, organi ili organizacije grada Beograda;

6) druge nepokretnosti evidentirane u registru nepokretnosti, u skladu sa zakonom kojim se uređuje upis prava javne svojine na nepokretnostima, kao i pokretne stvari i imovinska prava, u skladu sa zakonom kojim se uređuje javna svojina.

U okviru Centra za istraživanje razvoja lokalne i regionalne samouprave Odjeljenja društvenih nauka unutar ANUBIH tokom 2019. i 2020. izvedeno je istraživanje o temi Sarajevo grad i regija u vremenu i prostoru - studija. U zaključnim stajalištima istraživački tim zagovara nužnost promjene postojećeg ustavno-zakonskog položaja Grada Sarajeva u pogledu nadležnosti i teritorijalne organizacije. U nastojanju da se dođe do sveobuhvatne naučne elaboracije bitnih aspekata reforme ustavno-zakonske nadležnosti i teritorijalne organizacije Grada Sarajeva, inicirana je priprema međunarodne naučne konferencije Političko-pravni i zakonski položaj Grada Sarajeva u sistemu lokalne samouprave u Bosni i Hercegovini: mogućnosti reforme nadležnosti i teritorijalne organizacije, koja je održana u novembru prošle godine. Za zbornik radova, čiji je urednik akademik Mirko Pejanović, pripremljeno je 15 referata prezentiranih na konferenciji, a Oslobođenje feljtonizira njihov dio.