Spaljivanje knjiga i(li) iluzija

Međunarodni dan sjećanja na žrtve holokausta obilježava se 27. januara, i to od 2005. godine kada je usvojena rezolucija Generalne skupštine UN-a. U toj organizaciji je, ove godine, tema obilježavanja znakovito nazvana “Dom i pripadanje”. Sam datum je vezan za oslobođenje 7.500 preživjelih zatočenika logora Aušvic, jednog od najzloglasnijih nacističkih logora. Žrtve holokausta su bili oni koji se nisu uklapali u nacističku rasističku ideologiju. A njihovo stradanje nije počelo s Drugim svjetskim ratom, nego godinama ranije.

Nacisti na vlast u Njemačkoj dolaze 1933. godine. Ideologiju na kojoj su utemeljeni počinju pretvarati u stvarnost. Evropski narodi su u fatalnoj ignoranciji gledali uspon antisemitizma i rasizma. Obećanja o kruhu i radu njemačkom narodu su ubrzo stavljena u drugi plan, a nacistička propaganda se bjesomučno obrušila na Jevreje, gurajući Evropu u mrak i oslobađajući nezamislivo zlo. Jevreji su označeni kao prvi uzrok problema u nacističkoj Njemačkoj i neprijatelji broj jedan. U 1933. godini postaje dozvoljeno sve ono što će njih, a kasnije i druge, učiniti žrtvama u holokaustu.

Na govoru mržnje, i drugim djelima počinjenim iz mržnje, nacisti su pripremili desetine hiljada onih koji su počinili najstrašnije zločine protiv čovječnosti. Da bi u tome uspjeli, korak po korak su provodili agresivnu propagandu i mjere protiv jevrejskog stanovništva: dehumaniziranje, bojkot, zastrašivanja, hapšenja.

U vrlo širok arsenal mjera nacističkih ideologa, već u maju te 1933. godine, uključeno je i izvedeno, kao studentska akcija, javno spaljivanje knjiga jevrejskih i drugih nepodobnih autora. Pored efekta zastrašivanja, fenomen spaljivanja knjiga je imao i simbolično značenje, ono koje su ideolozi nacizma nazivali “pročišćavanje ne-njemačkog duha” i “predavanje plamenu zlih duhova prošlosti”. Ne podsjeća li ovo zlokobno na doktrinu današnjih evropskih desničara, a sve češće i desnog centra, o očuvanju “našeg načina života”?!

Pročišćavanje vatrom duh je paganizma. Simbolika ovog fenomena je važna, šalje jasnu poruku. Kadgod se taj ritual upotrijebi kao alat za širenje mržnje, bez obzira na razloge i opravdanja, dovodi do uznemiravanja. Ritualni karakter čina je ustvari spektakularno pokazivanje moći. I baš zbog te simbolike muslimani ne mogu biti ravnodušni na, posljednjih godina učestalo, javno spaljivanje mushafa. Ovaj čin se u pravilu razumijeva kao simbolički napad na uvjerenja i vrijednosti muslimana u službi širenja straha. Poseban element je i simboličko povezivanje ovog djela iz mržnje s onima

Evropski zvaničnici ne mogu ili neće da vide da se spaljenim mushafima otvara put za spaljivanje iluzija o Evropi kao mjestu na kojem svi ljudi jednako vrijede bez obzira na identitarne odrednice. U slučaju iz 1933. godine propagandni spektakl spaljivanja knjiga se tonom i slikom savršeno uklapao u ono šta su temelji nacizma i fašizma. To je bio i simboličan uvod u ono što je uslijedilo – sistemski progon Jevreja.

koje su nacisti činili, a to niko ne može zanemariti i toga su izvođači vrlo svjesni. Iako je to redovno čin pojedinca ili manje grupe, u odabiru onoga šta i kako se uništava leži poruka koja, zbog svega što historija svjedoči, stvara tjeskobu i može imati dalekosežne posljedice. Izostanak snažne kritike i, još gore, sankcija ovakvim incidentima daju manipulativni zamah i potpiruju plamen mržnje. I sve to pod krinkom slobode govora. Evropski zvaničnici ne mogu ili neće da vide da se spaljenim mushafima otvara put za spaljivanje iluzija o Evropi kao mjestu na kojem svi ljudi jednako vrijede bez obzira na identitarne odrednice.

U slučaju iz 1933. godine propagandni spektakl spaljivanja knjiga se tonom i slikom savršeno uklapao u ono šta su temelji nacizma i fašizma. To je bio i simboličan uvod u ono što je uslijedilo – sistemski progon Jevreja. Nacistima nije dugo trebalo da ovaj nerazumni, zločinački i skoro ritualni oblik “pročišćavanja” vatrom primijene i na ljude. Stoga je i stradanje Jevreja, u prihvaćenom terminu holokaust, sačuvalo sjećanje na ovaj metod istrebljenja jednog naroda. Podsjećanja radi, sama riječ holokaust odabrana je jer su po nacističkom programu “finalnog rješenja“u logorima istrebljenja tijela žrtava potpuno spaljivana. Uznemirujuće je bio kratak put od spaljivanja knjiga do spaljivanja tijela.

Ni šezdeset godina nije prošlo, a u Evropi su Bošnjaci po sličnoj matrici postali “drugi” i nad njima je počinjen genocid. Danas, devedeset godina od uspona nacizma, a više od trideset od uspona velikosrpske i velikohrvatske ideologije, mogu se prepoznati ponavljajući elementi već viđene rasijalizacije u usponu neofašističkih, duboko rasističkih ideologija i motivi nacističke propagandne mašinerije iz 1933. I od nje se opravdano strahuje. I na nju opravdano upozorava. Poziva na budnost. Ovogodišnje obilježavanje Dana sjećanja na žrtve holokausta širom svijeta prepoznaje ono što je u prošlosti omogućilo genocid i zločine protiv čovječnosti. UN-ovo podsjećanje temom “Dom i pripadanje” izuzetno je važno za sve nas kojima je Evropa upravo to – dom. Stoga ga kao takvog treba čuvati, biti svjestan kako govor mržnje otvara put u nasilje iz mržnje, sistemsku marginalizaciju, diskriminaciju i naposljetku u genocid. I nastaviti, uz sjećanje i odavanje počasti žrtvama fašizma – suprotstavljati mu se ustrajno. Sve to uz jasno podsjećanje svih aktera savremenih političkih strujanja da je bilo kakva tolerancija prema genocidnim ideologijama put u potpuni društveni i politički raspad i zlo bez presedana.