Bosna i Bošnjaci: Od istočnog pitanja do genocida

(Enes Durmišević, Bosna i Bošnjaci: Od istočnog pitanja do genocida, Dobra knjiga, Sarajevo, 2023., str. 662)

Knjiga Bosna i Bošnjaci: od Istočnog pitanja do genocida podijeljena je u tri poglavlja: Političko-pravna i kulturna historija Bosne, Islam i Bošnjaci u evropskom kontekstu i Polisemija šerijatskog prava. Autor tvrdi da se genocid i stravični ratni zločini nad Bošnjacima u periodu 1992-1995., koji su presuđeni na Međunarodnom krivičnom sudu za ratne zločine u bivšoj Jugoslaviji u Haagu, mogu lakše shvatiti ako se apsolvira „istočno pitanje“koje veoma jasno detektira odnos Evrope, a posebno balkanskih državica, prema islamu, njegovoj ukupnoj baštini, i na kraju prema balkanskim autohtonim muslimanima. Bez obzira na etničku istost, u novim državama muslimani su smatrani strancima uz primjenu principa „mi“nasuprot „njih“, i oni (muslimani) su uvijek neprijatelji. U izvršenju genocida, ratnih zločina i „etničkog čišćenja“u Bosni na kraju XX stoljeća primijenjen je potpuno isti princip. Te male balkanske države, uglavnom su nastale na osnovu izmišljene historije i mitologije, sa granicama bez demografske, etničke i vjerske realnosti uz naglašena historijska romantična sjećanja. Treba li naglasiti da su sve one nastale zahvaljujući intervenciji velikih evropskih sila, koje su težile rasparčavanju „bolesnika na Bosforu“s ciljem preuzimanja njegovih teritorija, što se, ugavnom i desilo. Autor tretira status Bošnjaka (muslimana) u srpskoj kulturno-političkoj historiji pokušavši objasniti nevjerovatnu mržnju kroz „kosovski ciklus“prema „turcima“(muslimanima) koja se najbolje ogleda u terminu i praksi „trijebljenja turaka“u XIX stoljeću u Srbiji. Genocid nad Bošnjacima je samo završna faza „istočnog pitanja“. Naslov Evropa i Bosna na kraju XX stoljeća: genocid na tenderu, najbolje govori o odnosu međunarodne (evropske) politike prema Bosni i Bošnjacima. Tu su i tekstovi koji se bave i srednjovjekovnom bosanskom državom: njenom dvorskom kancelarijom, pismenošću i običajima, vjerskim zajednicama, ZAVNOBiH-om i društvenim procesima u postdejtonskoj Bosni i Hercegovini. Poglavlje Islam i Bošnjaci u evropskom kontekstu tretitra najpoznatiju i najstariju obrazovnu ustanovu u Bosni, Gazi Husrev-begovu medresu u kontekstu nastanka evropskih univerziteta, ahdnamu, razvoj pravnog obrazovanja i pravne nauke, nastanak i organizaciju Islamske zajednice i njenih institucija itd.

Tekstovi u poglavlju Polisemija šerijatskog prava, su rezultat izučavanja šerijatskog prava u okviru nastavnog predmeta Historija države i prava Bosne i Hercegovine, koji je utemeljen nakon završetka agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu, s obzirom da je šerijatsko pravo bilo pozitivno pravo u Bosni od 1463. do 1946. godine. Nepotrebno je naglašavati kako se šerijatsko pravo u Evropi tretiralo stoljećima, pa ako hoćete i danas: prosvjetiteljstvo, uglavnom smatra da islam i Evropa imaju malo zajedničkog, šerijat je vjersko pravo, a islam se tretira kroz vjerske studije, a ne kao univerzalni svjetonazor, koji je potpuno otvoren i koji se može razvijati i oblikovati shodno potrebama društva i vremena pomoću svojih izvora: idžmaa, kijasa, idžtihada i drugih. Svi šerijatski zakoni nisu univerzalni i konačni, a mnogi su kontekstualni, promjenjivi i „natopljeni historijom“. S dolaskom austrougarske vlasti u Bosnu i Hercegovinu 1878. godine došlo je do susreta i preplitanja dva velika pravna sistema, kontinentalno-evropskog i orijentalno-islamskog. U tom velikom susretu samo se potvrdila poznata činjenica da univerzalno nije nikada monopol jedne civilizacije. Univerzalno može biti rezultat samo zajedničkih vrijednosti, i da nema niti može biti univerzalnosti bez raznovrsnosti. U ovom poglavlju tretiraju se pojam, priroda i izvori šerijatskog prava, vakuf, idžtihad, šerijatski sudovi, hidžra, utjecaj šerijata na Opšti imovinski zakonik u Crnoj Gori itd.

Knjiga je veoma inspirativna za sve one koji se ne boje pogledati istini u oči i veoma je dobar lijek za liječenje bošnjačke političke i svake druge naivnosti. Može se naći u knjižarama, ali i naručiti na Facebook stranici izdavača, Dobre knjige.