Kriolus di bazi leksikal purtuges

Oji, N ta ben foka mas ditalhadamenti na kriolus di bazi leksikal purtuges.

Na nha ensaiu anterior, N foka na ki kriolu ku ki kriolu ta izisti nes planeta. Na altura, N fla ma, sigundu Ethnologue, idison di 2021, ta izisti 92 lingua kriolu na mundu. Etnologue ta agrupa-s na 16 grupu, dipendendu di ses bazis leksikal. Un di es 16 grupu e grupu di kriolus di bazi leksikal purtuges. I oji N ta ben foka mas ditalhadamenti na es grupu li.

Inda sigundu Etnologue, ta izisti 13 kriolu di bazi leksikal purtuges. Invistigadora Dulce Pereira ta agrupa kriolus di bazi leksikal purtuges na 5 subgrupu: kriolus afro-purtuges; kriolus indo-purtuges; kriolus malaio-purtuges; kriolus sino-purtuges; i kriolus luzo-amerikanu.

Di es 5 subgrupu, 2 subgrupu ten mas vitalidadi: kriolus afro-purtuges (ki ten serka di 2 milhon di falantis) i kriolus luzo-amerikanu (ki ten serka di 300 mil falanti).

Kes otu 3 subgrupu sta en extinson.

Spesifikamenti, kriolus indo-purtuges ta papiadu atualmenti pa serka di 5 mil falanti esensialmenti idozus i nes zonas undi Purtugezis stevi: Goa, Diu, Damon i Srilanka. Inkluzivamenti, na un di kes lugar di India, ten un kriolu konxedu pa “lingua di bedjus”.

Na zona di Malazia ku Indonezia, tenba alguns kriolu di bazi leksikal purtuges, mas dja es stingi o es sa ta stingi. Entri es, ta distaka kel di Malaka, na Malazia. Na miadus di 1º dekada di prizenti sekulu, el era papiadu pa serka di 2 mil i tal falanti.

Kriolus sino-purtuges e esensialmenti kriolu papiadu na Makau pa serka di 1000 falanti, esensialmenti idozus. Trokadu kel li, el tanbe sta en extinson.

Kriolus luzo-amerikanu e konstituidu atualmenti bazikamenti pa kriolu di Surinan i kriolu di arkipelagu Antilhas Olandes (ABC).

Kriolu di Surinan ten stadu ta sofre un forti rileksifikason, istu e, ultimamenti el sta na prusesu di txeu substituison di leksiku di orijen purtuges pa leksiku di orijen di otus lingua, dizignadamenti ingles (trokadu kel li, na idison di 2021, Etnologue ta klasifika-l komu kriolu di bazi leksikal ingles). Es kriolu ten serka di 25 mil falanti.

Interesanti e pa distaka ma Surinan ten bazikamenti mesmu numeru di abitantis ki Kabu Verdi, mas un diversidadi etniku, ki ta rizulta na diversus lingua, inkluindu varius lingua kriolu. Ti ki N papia di kriolu di Surinan, N sa ta limia “surinames” (tanbe konxedu pa sranantongo o sranan), ki e oji esensialmenti un lingua franku di serka di 70% di populason surinames. Fora purtuges ku ingles, es kriolu ten inda olandes ku linguas afrikanu komu linguas leksifikador.

Kriolu di Aruba ku Bonairi ku Korason e konxedu pa papiamentu. El ten grandi vitalidadi, inkluzivamenti el e lingua ofisial na Aruba, Bonairi i Korason. Papiamentu ten mas di 260 mil utenti. Es kriolu tanbe ten stadu ta sofre rileksifikason, istu e, ultimamenti el sta na prusesu di substituison di leksiku di orijen purtuges (o kabuverdianu) pa leksiku di orijen spanhol i olandes. Trokadu kel li, na idison di 2021 di Etnologue, papiamentu sta klasifikadu komu kriolu di bazi leksikal iberiku (istu e, purtuges ku spanhol).

Fontis: https://tinyurl.com/ y7rjqyqn ku https://tinyurl. com/34w7dc6p ku https:// tinyurl.com/5etn4sxb

Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera