Dia di Kriansa Afrikanu, 2021
Na 16-06-1976 la Soweto – Áfrika di Sul, milharis di kriansa negru sai na rua pa iziji studa na ses lingua maternu.
Ifetivamenti, un di kes palavra di orden di Soweto riots era “If we must do Afrikaans, Vorster must do Zulu” - konfiri titulu di fotus lisin: https:// tinyurl.com/y8ks3p92 o inda pajina 63 di livru “Desmond Tutu: A Biography” lisin: https://tinyurl.com/ ybxyxkvw Na 1976, istu e, na okazion di Soweto riots: Vorster era Primeru-ministru di Áfrika di Sul; zulu e lingua di abitantis di Soweto; i afrikaans e kriolu ki Brankus Olandes (primerus kolonizador) ku Brankus Britaniku (sugundus kolonizador) kria la Áfrika di Sul.
Ta prova kel la, inda, distikus ki kes joven lisial sa ta lebaba na marxa, sima: I) “DO NOT WANT AFRIKAANS” i II) “TO HELL WITH AFRIKAANS” (konfiri fotu: https:// tinyurl.com/xxatcxek).
Alguns ta fla ma prutestu era trokadu kualidadi inferior di ensinu di kriansas negru. Mas, kualidadi inferior di ensinu era, pa kes kriansa negru, di aprienson difisil ker trokadu kunhesimentus sientifiku nisisariu pa nxerga es kualidadi inferior ker trokadu se kauza aparentimenti justu: kada skola na Áfrika di Sul era finansiadu diretamenti pa pai ku mai di kriansa na kel skola, kuza ki ta kriaba diferensa di kualidadi, pabia, trokadu apartheid, Brankus era riku i Pretus, pobri.
Entritantu, diskriminason linguistiku era, pa kes manifestanti, non so di fasil aprienson, mas tanbe el inpodu pur lei a partir di 1974: enkaregadus di idukason di kriansas branku ta kontinuaba ta pode skodje ki materias ses kriansas ta studaba na ingles i ki materias es ta studaba na ses lingua maternu (afrikaans); enkuantu pa kriansas pretu, lei inpo afrikaans komu prinsipal lingua di ensinu, spesifikandu disiplinas ki era obrigatoriamenti nxinadu na afrikaans (ki ka era lingua maternu di kriansas pretu) i disiplinas ki era obrigatoriamenti nxinadu na ingles. Un diskriminason linguistiku ividenti i ki kes kriansa negru sa ta baba xinti na peli atraves di primerus izami di afrikaans na dia di manifestason (16-06-1976). Isu era revoltanti partikularmenti pa kes ireverenti joven lisial pretu (fonti: soweto uprisings.com: The Events Leading To The Uprisings – odja se link: https://tinyurl.com/ycevxvv8).
Kantu kes kriansa negru di Áfrika di Sul labanta mon pa fla ma es kre studa na ses lingua maternu, na Áfrika di Sul era Brankus rasista ki ta mandaba i diskaradamenti es ta maltrataba Negrus di kel tera la.
Na kel epuka li na Kabu Verdi, nu sa ta priparaba pa selebra 1º aniversariu di nos Indipendensia. Indipendensia ki ka traze fin di violason di direitus di kriansas kabuverdianu di studa na ses lingua maternu.
45 anu dipos di matansa di un monti di kes kriansa ki sa ta manifestaba pa iziji studa na ses lingua maternu, kriansas kabuverdianu ten razon di sai na rua pa iziji es mesmu direitu, enbora dja ten 46 anu ki nu konkista nos Indipendensia.
UNESCO (ku bazi na studus ki el faze na prinsipiu di anus 50 di sekulu XX i ki el atualiza na 1º dekada di prizenti sekulu) ta afirma ma susesu skolar ta midjora si mininu splikadu na se lingua maternu (konfiri: https://tinyurl.com/7vjf5e3). Risentimenti, PhD João Rosa, atraves di 6 mes di observasons na salas di aula di 3 ilha, rikonfirma es tezi trivial (konfiri se livru: “Discursos Linguísticos e Realidades nas Salas de Aulas – Vencendo a Luta pelo Controle”).
Nes jornal, dja N divulga un monti di avaliasons externu i internu ku provas ma speriensia pilotu di ensinu bilingi li na Kabu Verdi sa ta midjoraba apruveitamentu di alunus, inkluzivamenti na purtuges... Mas, ex-Ministra Rosabai rosa bai riba ensinu bilingi.
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera