Kalu o Kalú – ale kiston!
N ta ben analiza ortografia di nomi di kaza di Carlos Veiga insertu nes imajen di pontu di vista di regras di asentuason na anbitu di ortoepia di nos lingua maternu.
N atxa es imajen na pajina di facebook “Carlos Veiga - Cabo Verde 2021” lisin: https://tinyurl.com/fw8mjpvn
Primeru, N ta louva nha amigu Carlos Veiga pabia el skrebe se nomi di kaza uzandu alfabetu ki sabiamenti el ofisializa a titulu sperimental atraves di Dikretu-Lei nº 67/98, di 31 di dizenbru di 1998, in 5º Suplimentu di BO nº 48 I Serii (konfiri: https://tinyurl.com/2xsjt5t7)!
Dikretu-Lei nº 67/98 e mas inpurtanti i fundasional atu ti oji pratikadu pur orgon di soberania kabuverdianu en prol di nos lingua maternu!
Atraves di Dikretu-Lei nº 8/2009, di 16 di marsu di 2009, in BO nº 11 I Serii, nha amigu José Maria Neves bira nos alfabetu di ofisial a titulu sperimental na ofisial a titulu difinitivu (konfiri: https://tinyurl.com/ tv9z29ed)!
Dikretu-Lei nº 8/2009 e 2º mas inpurtanti i fundasional atu ti oji pratikadu pur orgon di soberania kabuverdianu en prol di nos lingua maternu!
Rizumidamenti: asentu pode uzadu pa mostra pozison inabitual di asentu toniku; a titulu autonumu, asentu pode uzadu pa mostra ma vugais “a”, “e” i “o” e abertu. Pabia kolokason di asentu ta da kansera, debe skodjedu stratejia (regras) ki ta rizulta na riduson di kuantidadi di asentus na testu. Alguns lingua (sima latin i ingles, pa izenplu) nen ka ta uza asentu. Nha stratejia e bazikamenti uza asentu apenas ti ki kontestu ka ta ilimina anbiguidadi asosiadu ku un ortografia sen asentu (konfiri ditalhis: https://tinyurl.com/5byz7c5a).
Kuze ki nos ortoepia ta fla sobri palavras di tipu di “kalu”? Na nos lingua, palavras di 2 silaba anbus kontendu vugal oral undi ultimu silaba ta kaba na singular ku “u” ki ka e verbu, abitualmenti ta prununsiadu komu palavra gravi (paroxitonu). Istu e, es tipu di palavra normalmenti ta prununsiadu ku asentu toniku na penultimu silaba. Izenplus: galu ([‘ ga-lu]; belu ([‘b-lu]); kilu ([ˈki-lu]); golu ([ˈgolu]); pulu ([ˈpu-lu]).
Sendu prununsia di palavras di tipu di kes na izenplus supra un prununsia abitual di pontu di vista di pozison di asentu toniku, ti ki nu odja palavras di es tipu i sen asentu, nu debe supo ma es e gravi. Es supozison e un stratejia pa riduson di uzu di asentu. Purtantu, si kontestu ka ta indika kontrariu, ortografia di “KALU” sen asentu debe ledu komu palavra gravi: [‘ka-lu].
Ta kontise ki nu ten 2 nominhu ku es ortografia (sen asentu) – [‘ka-lu] i [kɐ-’lu]; kontestu ka ta ilimina anbiguidadi asosiadu ku es ortografia ti ki el sta sen asentu; so autor e ki sabe si el sa ta papia di [‘ka-lu] o di [kɐ-’lu], pabia leitor ka e adivinhu. Trokadu es razons, autor debe informa leitor si el sa ta papia di [‘ka-lu] o di [kɐ-’lu], kolokandu asentu na palavra ku pozison inabitual di asentu toniku – Kalú pa [kɐ-’lu] – si da es kazu.
Konkluindu: si nomi di kaza di Carlos Veiga e [‘ka-lu], nomi na imajen sta skrebedu dretu; mas, si nomi di kaza di Carlos Veiga e [kɐ-’lu], debeba skrebedu “KALÚ” na imajen.
Rispetu di regras expostu ta ganha mas inpurtansia ti ki nu tene na mira leitor mirin, pois se kapasidadi di “adivinha” e menor...
Marsianu nha Ida padri Nikulau Ferera