Veisau na lawa ia e dei tiko na Qele ni iTaukei
Ena macawa sa oti e mai vakadonui ena palimedi e dua na veisau ena lawa ka vakatokai na `iTaukei Land Trust Act’.
Na veisau oqo me sa kua ni kacivi na iliuliu ni Tabana ni Qele Maroroi me manidia ia me sa “Chief Executive Officer – CEO”. E vakadeitaka na Turaga na Vuni Lawa (Attorney General) o Aiyaz Sayed – Khaiyum ni veisau oqo e sega ni tara na kena taukeni na qele mai vei ira na kena itaukei. E tukuna na Vuni Lawa ni duatani na nodratou vakadewataka na veisau oqo nai To ni Veisaqa. Na veisau ni lawa oqo e tukuna e baleta wale sara ga na veisau ni kena kacivi nai liuliu me sa CEO ka me sa na vakatau na kena isau mai na lawa ka vakatokai na `Higher Salaries Act’.
Lasu na To ni Veisaqa
E tukuna ni sa na wili kina nai liuliu ni TLTB vata kei rau na iLiuliu Levu ni Ovisa kei na Mataivalu.
Ena veika eratou tukuna nai To ni Veisaqa me baleta na yavalati ni qele e sega ni dina.
Na qele ni taukei e dei vakavinaka ka sega ni rawa ni na yavalati baleta ni sa taqomaki tu ena Yavu ni Vakavulewa.
Ena dua na itukutuku e vakarautaka na TLTB e tukuna na dodonu e tiko vei ira nai taukei ni qele vakaitaukei ena qele era taukena, e via tautauvata ga kei na dodonu e tiko vei ira nai taukei ni qele voli vakadua.
Oqo e vica na kena e bibi: • Na dodonu mera taukena na nodra qele.
• Na dodonu mera cakacakataka se vakavinakataka na nodra qele.
• Na dodonu mera lisitaka ka vakatulewataka na veika era gadreva mera veidinadinatitaka kei ira nai taukei ni lisi.
• Na dodonu ni kena vakasukai tale ne qele ni sa mai cava na gauna yalataki ni lisi. E kenai soqoni, ni tiko na dodonu vei ira nai taukei ni qele mera vakatulewataka ka cakava na ka era gadreva ena nodra qele. O ira nai taukei ni qele vakaitaukei era marautaka tu mai na dodonu oqo me yacova na gauna sa mai taurivaki kina iTaukei Land Trust Act ena 1940.
Ena ruku ni lawa oqo, era sa sorovaka kece na nodra dodonu nai taukei ni qele vakaitaukei kina Board of Trustees ni iTaukei Land Trust Board me vakatulewataka ka qarava na veika me baleta na nodra qele. Ia ena taqomaki ni nodra dodonu nai taukei ni qele, na iTaukei Land Trust Act esa vakamatataka mai e vica na ka:
• Esa soli vua na Matabose (Board) me vatulewataka ka qarava na veika ena kauta mai na vinaka vei ira nai taukei ni qele. Ia me kakua ni cakava e dua na vakatulewa e veisaqasaqa se vakavu leqa vei ira nai taukei ni qele.
• E sega ni soli ena Matabose na kaukauwa me volitaka vakadua na qele vakaitaukei, vakavo walega ke volitaki ena matanitu me baleta na qaravi ni bula raraba ni lewenivanua.
• Na kaukauwa e tiko ena Matabose, o koya na kena ga e virikotori ena i-Taukei Land Trust Act. E sega ni rawa ni volitaka, se solia na lisi kevaka e sega ni salavata kei na veika tuvani vakalawa.
• Na Matabose e rawa ni solia na lisi, na laiseni se vakavoutaki ni lisi, ni qele vakaitaukei ena taudaku ni qele kovuti.
• Ena wase e 9 ni lawa oqo, e vakatabui na Matabose me solia na lisi se laiseni ni qele vakaitaukei ena taudaku ni qele kovuti, era vakaitikotiko kina nai taukei ni qele, vakavo kevaka esa vakadeitaka na Matabose ni na sega ni vakayagataki na tiki ni qele mai vei ira nai taukei ni qele, ena gauna ena lisitaki tiko kina.
• Na lisi kece e soli e dodonu me na soveataki ka vakaivolataki ka maroroi na kenai tukutuku ena Registrar of Titles.
• E dodonu me veivakadonui na Matabose ni Qele Maroroi ena veika kece e qaravi me baleta na qele.
Oqo na veika e rawa ni vakayacora kei na veika talega e vakuwai kina na Matabose, ka vakamatatataki tu ena i-Taukei Land Trust Act me baleta na vakatulewataki ni qele vakaitaukei.