O SUVA MAKAWA
Tabana ni Vosa kei na iTovo Vakaviti, 1999.
Ena gauna vata ni kaba qo ra sa kumuni vata taucoko mai kina na ivalu mai Kalabu, Vuniveilakou, Tamavua, Waimanu kei na veikoro mai ra me lai yaco sara i Mau, ra vutoca na wai o Nabukalou, ra muria sobu mai na sala i waitui volekata na valenilotu Jaji, ra muri baravi yani ra lai toka ena loma ni veikau se tu ena gauna oya e raralevu, ra vakarau kaba yani na koro ena yasana qori.
E levu vei ira na yavusa era sa mai tovata tiko qo era ito ga nei Suva e liu, na nodra rerevaki Rewa ga kei na nodra domona na itokinivalu era mai vuki kina. E qai vakavo ga e dua na iwase lailai kei Lami era a dei tiko ga vei Suva ena gauna dredre oya.
A tekivu na kaba ena tolu na kaloko ena sigalevu, qo na gauna e dau tukuni nira yadra mai kina na vuaka ni oti nodra vakasigalevu. E dau gauna talei ni kaba vakaivalu, ni levu vei ira na vakatawa koro e se moce, ra se qai sukasuka mai na marama mai na nodra dui teitei.
Ena ivalu e liu o ira sara ga na marama era itokinivalu talei duadua. Me vaka ga na kena ivakarau a tekivu mai vakayawa na vanavana ni dakainivanua, sega soti sara ni mani vakacaca. A davo ga e so na duru ni bainikoro, e sega ga ni vakaleqai ira sara na kena ivakatawa. E rau niu ga kei madrai, me yacova sara ga na gauna era sa qai yavala kina na kai Lomaivuna era tiko e lomanikoro.
Era dui lavi ga mai ena matadravu vata ga era a veitalanoa tiko kina kei ira na itaukei ena bogi, ra qai visa na vale. Vei keda na kila na gacagaca ni vale vakaviti, sa macala na ka ena yaco, sega ni dede sa caudre tu na lomanikoro. E teteva na veivale nira veivolekati tu ga, sega sara na ka e vakavoca, me lai yacova sara ni sa yameyame na delavuvu ni burekalou i Navono, yacova sara ni sa caudre na dokana.
Sa tubu na veilecayaki, ia era vakaraitaka toka ga na kai Suva ni’ra tagane. Sa qai dakudra vata e loma ra qai vala toka ena matamata ni koro e veibasai kei na rara ni tenisi nikua. E dua na kena iwase e qaravi ira yani na kai Vuna e lomanikoro, e so tale e sikabotei ira na meca era tuva tu yani e tuba. Sa bula dina na veiraravui. Sa dede sara era qai yacova yani e dua na iwase ni kai Suva na vanua sa rara tiko ni tenisi nikua, era qai mai tuva wavoki mera vala ena yaloqaqa me rawa nira bau dro na nodra veitinani.
Ni sa oti na vala, ra sa davo matemate e lewe levu, e lewe vica ga era sa botea mai na baitamata a viri wavokiti ira. E dina mada ga nira mai bale e levu sara na nodra qaqa ena ruku ni veikau e kea, era yalo vakacegu ga nira kila ni lewe levu sara vei ira na meca era bale vata kei ira.
Sa yaga tale ga na nodra vala, baleta ni gauna vata sara ga oya a raica kina o Tabakaucoro, ni vala tiko mai na mua ni koro ka dua, nira sa na druka dina ga, sa mani soqoni ira na nona ivalu, ra qai botea vakasauri na ivalu ni Rewa, mera dro rawa na katikati.
Era sega ni rere se qoqolou se tavaiyaya na marama, nodra vakusakusa mai era yatova mai na kakana ga sa rawa, ra dui vava mai na luvena se na gone cava ga, ra daramuria na weniyavadra na nodra tagane, ra sivita yani na vanua sa tiko kina qo na valelevu, ra yaco sara yani kina rara makawa sa rara tiko mai Nasova nikua.
Nodra dro tiko mai qo era sa viribaiti ira tiko mai muri na nodra tagane. Era qai cabeta mai na baba ena sala na Williamson, sa tiko kina na vale ni keveli, ra kalawaca mai na wai o Matanawati [rairai dodonu beka me o Matameiwati], ra mai vakacegu toka ena ruku ni veikau buto e Vuniivi [volekata na valenilotu levu ni Momani (LDS) nikua]. Era sa qai muri yadudua yani e so era dro mai na dui rara ni ivalu mai nakoro, mera mai wawa bogi vata kina.
Nida tu mai ena basoga ni sala na Gordon kei na Gladstone meda rai yani kina kaloko ena basenikau eda na liaca se cava era sega ni muri ira sara kina na kai Suva na mataivalu cokovata ni Rewa, me vaka nira sa
Sa tubu na veilecayaki, ia era vakaraitaka tikoga na kai Suva nira tagane
qaqa, ra sa lewe lailai tale ga na kai Suva. E rua tiko na isau ni taro qo.
ITOKINIVALU
E liu era dau via vakaivotavota taucoko ena itokinivalu. Kena ikarua ga ni veikauloa taucoko tu na vanua oya ra qai kila vinaka tu na kai Suva, ena kilakilai dredre kina na nodra ivakavakacegu. Qai kuria nira kena dau sara ena vala e veikau.
E rua ga na ka e rawa ni caka nida sega ni vakadakai ena ivalu va qo. Na kena imatai mera raica rawa mai na yamata na nodra ivunivuni na meca, oti mera cicivi ira lo yani vakasauri. Ia qo ena dredre, baleta ni sivia na veimama ni ito ruarua era yamata tiko. O koya gona era sa qai dau tini viria kina na lawa ni valu. Era kila vakamatata sara na kena iwalewale matailailai, sega ni dua na ka e vo, me vaka nira sa coko oti mada kina na tamadra, tacidra kei na wekadra tale eso.
E sega gona ni ka rawarawa mera talai na cauravou gonegone mera lai sani e veikau, de ra qai coko tale vei ira na meca era sa vuni vinaka toka mai.
Era a sega ni moce vinaka na kai Suva e Vunivaivai ena bogi buto oya. Ra tokatoka ga, e vakalutu lo e dua vei ira e bau doudou toka me lai yamata voli, se dua beka na marama me lai vaqarai watina, se vuetaki beka, se bula tiko ga, ni kaukaua dina na ivau ni veiwatini.
E rerevaki sara qo baleta ni dau oti sa baci rarama vakasauri na vanua buto ena caudre ni duru ni vale mai na koro ni’ra sa viritaki yani me ikuri ni buka ni lovo ni bokola. Ena gauna vata qori era se rogoca tiko ga na kai Suva na domo ni lali mai nakoro, na lali vata ga a vakayadrati ira mera cakacaka se qito ena mataka oya, ia qo sa lali ni nodra mate na wekadra.
Ni sa dede na nodra toka ra sa yaco tale ga yani na muri yadudua tiko yani, sa vakarau dromu tale ga na ivolasiga me vakarau kida mai na mataka, era sa qai yaqa lo yani ena sala kina wai o Naisamuni (Holland St), ra vutoca yatudua yani ena kabu ni mataka, ra lai yaco sara kina nodra koro makawa e Nauluvatu.
Ena malawa ni mataka ni vakarau rarama, ena dela ni nodra malumalumu kei na oca e sa rogo ga mai e veiyasana kece na nodra vakawai ira na marama ni Bau era a marici ira na nodra turaga ra mani biuta
TOMANI ENA DRAUNIPEPA 51