Kua ni da beitaka na itovo vakavalagi ena nodra basuka na lawa o ira na noda gone

Ena noda veitalanoa tiko mai e na vica na macawa sa oti baleta na nodra vuli na luveda eda a dikeva tiko kina na nodra digidigi.

A basika cake tale mai na vakasama oqo e na kena sa mai beitaki tiko na itovo vakavalagi (Kaivalagi culture) ena loma ni macawa oqo ni vakavuna na nodra sa talabu sese tiko o ira na

noda gone. Sa sega na vakarorogo ka sa vaka e luluqa na veituberi mai loma ni vale kei na loma ni bai ni koronivuli.

E tukuni ni sara ciqo itovo vakavalagi o ira na gone ka sa vakavuna mera drusa yani ki tuba ka vakayacora e levu nai tovo tawa kilikili kei na basu lawa. Sa sega na veidokai kei na vakarokoroko me vaka a yaco tu ena gauna e liu ka’da kilai kina na iTaukei.

A kaya oqo e dua na mata ni soqosoqo vakapolitiki, na National Federation Party, ko Agni Deo Singh, e na dua na bose ena macawa oqo mai Nasinu, tadrua kei Suva kei Nausori. E beitaka o koya na lawa vou me sa tabu na veimoku se veivakanakuitataki (corporal punishment) me gaunisala ni nodra vakavulici na luveda.

E tukuna ni sa beci na noda itovo eda kilai tani kina na vei kawa tamata (ethnicity and culture) baleta sara ciqoma na luveda na nodra i tovo vulagi na kaivalagi. E kaya o Singh ni o ira na kai valagi e sega na nodra itovo.

Oqo e dua na vosa bibi. Kaivalagi se na veikawatamata tale eso e tiko na nodra itovo. Ia e duidui mai ena noda itovo, ka sega ni kena ibalebale ni sega ni dua na nodra itovo.

Ke ra sa digitaka na noda gone mera ciqoma na nodra itovo na kaivalagi, o ya na nodra galagala (rights).

E kainaki tiko ni sega ni vinaka na nodra itovo na kaivalagi. Na vei kawa tamata kece e tiko eso nai vakarau e sega ni veiganiti e na bula eda donuya tiko e na gauna oqo.

Eda taura mada na vakayagataki kei na rokovi ni gauna (time management). O keda nai iTaukei ke sa tukuni me tekivu e dua na soqo ena 3 na kaloko (3pm) dau tutu yadudua na gauna eda na tekivu ena 3 na kaloko. Eda dau veiwaraki tale baleta eso era na bera tiko mai. Eso na gauna qai dau lai tekivu e na 4 na kaloko se oti na va.

E sega tu ni dua na ka ena bula vakoro baleta ni sega ni dua na ka eda leqataka. Sega tale nida vakatotolo meda lai waraka na basi meda lesu i vale. Na vale e voleka tuga, na kakana e tu, e sega nida sauma na noda vale (rent), e sega na leqa.

Ena duidui vakalailai nida tiko vakacakacaka ena dua na vanua ni cakacaka. Na veika kecega e saumi ka bibi na vakayagataki gauna. Oqo na nodra draki ni bula na kaivalagi. Era maroroya ka rokova na gauna ka’ra dau cakacaka me rawa mai kina nai lavo mera saumi kina nai sau ni vale (rent or mortgage), kakana, livaliva, wai, veitosoyaki (travel – bus or private car or boat). Ka kecega era bula kina sa ilavo. Ena koro, tiko ga na masima kei na suka sa vinaka tu na bula, era dau kaya na gauna e liu. E sega ni saumi e levu na gacagaca ni bula era sotava o ira era tiko ena vanua ni cakacaka.

Ena gauna oqo sa veisau tiko mai na draki ni bula va oya. So na veikorokoro sa vaka ga na tu mai na vanua ni cakacaka, sa voleka ni veika kecega e saumi vaka ilavo.

Eda na sega ni na leveya rawa na veisau oqo, ka sa dodonu ga meda vakarautaki keda kina. Oqo na nodra draki ni bula na kaivalagi na bula vaka ilavo, ka da sa mai bula tiko kina ena gauna oqo.

Oqo e dodonu me vakamatatataki meda kua ni kidacala ka meda vakarautaki keda ena veisau sa yaco tiko ena noda vanua ka sa kauta mai ko gauna.

E dua na duidui ni itovo se vakarau ni bula vei keda kei ira na kaivalagi na solesolevaki (communal or doing things together as a community) kei na tu vakai koya (individualism). O ira na nodra bula na dui sokotaka ga na nodra waqa, sega tale na vakararavi vua e dua. O keda eda dau cakacaka vata (community-oriented).

E levu kei keda eda sa tucake tu ena kena veimama, eda via cakava oqo sa’da nanuma tu na veibasai ni tovo (clash of cultures).

Na noda sa mai veilecayaki ka’ra lako vakaca na luveda e sega ni bale ena itovo vakavalagi.

E dusia tiko ni sa luluqa na veituberi e vale baleta na vei itovo kece sara (cultures) e tiko kina na ka vinaka kei na ka ca. E dodonu meda vakakavulici ira na luveda e na ka vinaka, dodonu, ka savasava.

ENA QAI TOMANI TALE YANI ENA MACAWA KA TU MAI