Nai Talanoa kei William Lockerby
O William Lockerby na turaga ni Liverpool, mai Bolatagane e dua vei ira na dau veivoli yasi, ea taleva mai na noda vanua, qai vakaivolataka tale ga na veika a sotava e Viti ena 1808-1809.
VAKAMACALA TAUMADA
E kainaki ni a yali tawamacala mai na turaga qo ni se qai vakawati oti ga, a vakabauti ni a vakacurumi vakavoraki ina mataivalu, ra sa mani nanuma sara kina e levu na wekana kei nona veikilai ni sa mate.
Ia o na watina a sega ni via vakaloloku, a dei toka ga na yalona ni na lesu tale yani o nona lewenivale. E kainaki ena kena itukutuku ni a qai lesu dina yani o William Lockerby ni sa oti e vica vata na yabaki, qai lai talanoataka ni a tu yani e Viti.
Ni sa volavola lesu tiko vei rau nona itubutubu na turaga qo ena gauna a soko mai kina, e vola toka ni a leweniwaqa mai na Jenny, ratou seredali mai Boston mai Mereke ena ika 2 ni Jiune 1807 me mua taumada o Serene, oti me ratou qai gole sara i Jaina ni ratou sa kele oti ena vica na yanuyanu ena wasa Pasivika.
Sa bala na ikelekele e Serene ena i ka 6 ni Tiseba 1807, rau sobu i vanua o kavetani kei na dua tale me rau cabe vua na kovana. Ena gauna qo e sa kovana tale tiko kina ena nodra itikotiko vou na kaivesu ni Bolatagane e Serene o kavetani Bligh, dau vakatabuya sara me sobu yani na yaqona ni valagi sega ni vakalaiseni.
E vola toka va qo o Lockerby, “A tukuni vei keitou e Serene ni sa kune na yasi mai Viti, qo e dua na kau sau levu sara vei ira na kai Jaina, ra dau vakama na itaukei baleta ni boi kaukaua ena nodra vakacaboisoro kei na somate. Sa mani lomai keitou me sa mua o Viti me lai dua tale ga vei keitou na iusausa yasi.”
Ni vakuria nona itukutuku e qai vola toka va qo, “Se qai yabaki 4 oti ga na nodra butuki Viti na kaivalagi, ra dau veikanikani na kena
itaukei. Na yatu yanuyanu qo e viavia 270 na maile ena ra kei Toga, viavia 50 na kena yanuyanu.
Na kena yanuyanu levu era vakatoka na kaivalagi me Sandalwood Island (se yanuyanu ni yasi) ni levu duadua kina na kau qo.” Oqo o Vanualevu - se bera ni kilai ni yanuyanu levu cake sara o Vitilevu.
MUA O VITI
Nira sa vodo tale eso na kaimua, na dakai, na gasau, kei na iyaya tale eso, keitou sa qai vakarewa mai Serene ena i ka 15 ni Maji 1808. A cagidonu tiko mai na ilakolako me yacova sara na ika2 ni Epereli ni keitou a sotava kina na draki ca, kamusu sara kina na ivana e liu kei na ka levu e loma. E vinaka ni keitou sa voleka yani i Toga, ia e taqayataki tale toka ga. E dina ni a vakatokai ira o kavetani Kuka mera lewe ni yanuyanu yalovinaka, e qai vaka me veisau e muri na nodra ivakarau, rogoci sara nira a kovea e dua na waqa, ra mokuti ira kece na lewena.
Era a saga tale ga mai Togatapu mera kovea na nodratou waqa qai kalougata ni ratou vukitotolo. Ni sa vodo taucoko na veika ratou vinakata mai Toga sa qai mua mai na ilakolako i Viti.
Ena gauna oya era namuma tiko ni yanuyanu levu duadua o Vanualevu, ra vakatoka tiko me o ‘Sandalwood island’ (yanuyanu ni yasi) ni levu kina na kau qo.
Ni ratou sa vakarewa mai Toga me mua mai o Viti e qai vola toka va qo o Lockerby, “Ena i ka 12 ni Evereli keitou a sokosiviti ‘Turtle island’ kina (Qo na yaca a vakatokai Vatoa kina mai Lau o Kavetani Kuka).
A soko vakaraviravi mai e dua na waqa ni Viti levu, rau maliwai ira tiko mai na lewena na turaga ni yanuyanu oya kei na radinivanua.
A ikaukau tiko mai nei radinivanua vei kavetani Dorr e dua na ikovu qio vavi, qai vakacabora mai e dua vei ira na turaga a tucake tu e buturara ni waqa, me lai soli sara e ligai kavetani.
A gu sara o kavetani me ciqoma ena yalovinaka na magiti a kau yani oya, ia e qai dreve ni a rui kaukaua sara vua na kena iboi, mani sorova kina me tabonaka na ucuna. A qai lutu gona na ikovu qio qo ni se cawa tu ga, kakaseresere sara. Na iboi kaukaua ni ikovu qio qo a dro sara ga kina o kavetani ina nona rumu.
Ni sa vakatomika tiko na tikitiki ni qio o radinivanua me baci kauta tale yani, sa vakatabataba mai vua o kavetani me vakavinavinakataka na nona yalovinaka, ia e sa na sega ga ni rawa ni ciqoma.
Ni sa kila na marama ni na sega ni ciqoma na nona magiti na kavetani sa qai qara mai vei ira na turaga era a salavata yani ena yalorarawa.
A solia vua na marama qo o kavetani e dua na vakadodorairai, so na itaube kei na so tale na iyaya me vakayalovinakataki koya kina, ra mani lesu kina ena yalo vakacegu na neimami vulagi.
Mataka cake keitou a sivita e vica na yanuyanu, ra soko sara mai waqa e so vei ira na itaukei, ia a sega ga ni levu na veivosaki ni sega vei ira na yasi.
KORO
Ena i ka 15 ni siga ni vula ko Me keitou a kele yani kina ena yanuyanu o Koro, bala vakavoleka sara yani na ikelekele i vanua i daku ni yanuyanu, donumaka na koro ni tui ni yanuyanu qo.
Keirau a sobu i vanua kei Mr Francker, a kidavaki keirau sara mai vakavanua na tui, oti qai tukuna nira veivala tiko kei ira mai na yasa ni yanuyanu i cake, era tamata ca sara, ra rawa ni kovea na waqa, ra mokuti keitou tale ga. Keitou a kana vata kei na kenaturaga yalovinaka qo, keitou kana uto kei na vudi, kena wai na bu.
Keitou a volia mai vua e 16 na vuaka lelevu vinaka, oti e qai lolomataka tale vei keitou e dua na vuaka levu vinaka, na uto kei na so tale na ka.
A neitou iloloma vua e dua na tabua, so na tikitiki ni kaukamea kei na cokocoko iloilo me nei radinivanua.
E levu na watina, e dua ga e kauaitaka vakalevu, o koya ga qo erau dau kana vata.
Keimami qai veitalatala kei ira na itaukei dau veikauwaitaki qo ni sa