SigaRarama
yakavi, sa dua na ka na nodra yalovinaka. A lolomataka tale vei keitou na radinivanua e dua na masi kei na so na waiwai.
Keirau a yadua tale ga na moto, iwau, dakaititi kei na kena gasau, qo na nona iloloma na tui. Ni keirau sa lesu i waqa, keirau a suka ena marau.
Mataka cake era a soko mai waqa e so na itaukei mai dakunivanua, ra vakaiyaragi tu mai. E lauti au e dua vei ira ni usa mai ena nona waqa e rauta ni le 20 na tagane, oti a voce i vanua lai usa tale mai e 20.
A vakavica nona lesu tiko i vanua me lai kauti ira tiko mai, sa mani keitou nanuma mera sa vakatalai.
A sega ni ka rawarawa na nodra vakasoburi, niu sa vakamavoataki koya sara ga na turaga a usai ira tiko mai ena moto (boarding pike) era sa qai dui lade i wai. Keitou a vakarewa ena siga vata tiko ga oya me mua o Bua, bala neitou ikelekele ena ika21 ni Me.
BUA
Rau a kele tu kina e rua na waqa, dua e waqa levu, dua e vana rua. A gole mai ina neitou waqa o Stewart na kavetani ni vana rua, tukuna me mai vakelea vakavinaka na neitou waqa, ia a duatani toka mai na lomana.
Na levu ni kocokoco ni kabani ni Serene e taukena na waqa e rua rau a kele makawa toka mai, eratou sa sega ni qai vinakata tale me dua na waqa e vakavodo yasi mai kea.
Eratou vinakata me voca na neitou waqa, ia e qai dreve nodratou inaki.
Keitou a vagunuvi ratou ena ramu, ratou sa qai tukuna na lomadratou ni ratou sega ni vinakata me keitou usa yasi. Qo a vakatubura na ca, keitou qai vakatalai ratou tani mai kina ena neitou waqa, ra mamavoavoa mai na yalokaukaua.
Nodra suka qo ra qai gole sara ina King George, na waqa levu ni Serene a kele tiko e kea, ratou lai kerei ira mai na kena kaiwaqa mera kabai keitou mai. Nodra gole mai qo era qai suka ga nira sa laulauvana yani, vakadrevea kina nodra inaki.
Keitou a vakelea toka na neitou waqa ena dua na gusuniwai lailai, toka ena yasa ni wai qo o Nabouwalu na koro nei Tui Bua. Au a gole i vanua meu lai sureti koya mai ni via solia vua e dua na iloloma o kavetani Dorr.
A qai gole mai na turaga qo ena mataka cake, soli sara vua e 5 na tabua kei na so na kaukaumea, vica na ivaro kei na matau mera ta kau vei keitou.
Ia sa sega soti ni levu e ke na yasi ni vakayacori tiko ga ena yasa ni yanuyanu qo na tata, sa mani keitou mua kina i Wailea, via 40 tale na maile ena vanua keitou tiko kina.
Erau a kele tale tiko ga mai kina na waqa mai Serene, levu sara na gauna au veiba kina kei ira na kena kaimua, dau tini sara ena veitaratara. Nira kila ni sa sega na kedra ena veivala va qo, ra sa qai bukani ira mai na itaukei mera mai butakoci keitou me ca kina na neimami veimaliwai, me kua ni vodo vakaoti kina na neitou iusana.
A dreve tale ga na nodratou inaki niu dau lai soli loloma vua na nodra turaga qai dau vakasuka tale mai na veika e butakoci, totogitaki ira tale ga na butako.
A vakarewa e dua na waqa ni kabani mai Serene ena i ka 27 ni Me, mani tadodo vinaka sara kina neitou veivoli kei ira na itaukei.
Ena ika29 ni Jiune a kele yani kina na velovelo ni Eliza ratou vodo tiko yani kina na kena kavetani o Correy, o rau na meti, o Barton kei na rua tale na kaiwaqa, sa voleka ga ni ratou luvaiwale tu.
Keitou a vakavodoki ratou mai waqa, keitou vakaisulutaki iratou qai maroroi iratou vakavinaka.
Ni sa siga vica na neitou biuti Serene, sa qai vakarewa mai na Eliza me mua tale ga mai na Yatu Viti. Ena i ka 23 ni Me a kasa kina ena dua na cakau, viavia 60 na maile ina tokalau kei Bua (mai na cakau o Mocea volekati Nairai). Ratou a qai soko yani ena nodratou velovelo, ratou cabe i Bau, tauri taucoko vei ratou na veika eratou a bau maroroya rawa mai ena nodratou waqa. Ni ratou sa macawa tolu oti e kea sa qai vakadonuya na turaga vei kavetani Correy kei rau na meti kei na rua na kaiwaqa me ratou vaqara mai na neitou waqa, ratou nanuma de tiko ena mua-i-ra kei Viti.
A soli me ratou sokotaka ga mai na nodratou velovelo, e sega ga ni vakatarai me ratou vakadakai, vodo ga na niu me kedratou ivaqa.
Me vaka nira sega ni kila na itaukei na yaga ni iyaya ni soko, era a vakacacana kece kina, ratou sa mani vakamua ga kina ina idromudromu ni siga.
Ratou a kalougata ena i ka tolu ni siga ni ratou kunea neitou waqa, ratou mai maroroi sara kina ni ratou sa voleka tu mai ni mate ena waloloi kei na nodratou rere de ra tauri ratou na itaukei ena so tale na yanuyanu.
NAIRAI
A vakarautaki e rua na waqa ena i ka 3 ni Jiulai me rau lai kauta lesu mai na ilavo ni waqa na Eliza e se rawa ni bau kune, viavia tolusagavulu na udolu na dola ($30,000).
Erau a vakaiyaragi vinaka sara na waqa, keitou soko yani kina o yau, kavetani Correy kei ratou na nona itokani kei Francker. Keitou a yaco yani ina yanuyanu (Nairai) ena i ka 5 ni siga, qo na yanuyanu a cabe kina o Correy ni sa voca na nodratou waqa, era qai tu yani kina na lewe ni waqa.
Ni keitou cabe yani i vanua keitou raica ni ratou a se biuta na yanuyanu qo na vo ni kaiwaqa ena gauna ga eratou nadaku mai kina o kavetani, ra mua tale ina dua na yanuyanu (Batiki), ra kauta kina e dua na iwase ni ilavo levu.
Ni sa siga vica na neitou tiko e ke keitou a rawata mai na ilavo era vakavoca toka na iTaukei ena neitou volitaka tiko vei ira na kaukamea me $100 dua na tikina. A soqoni rawa mai vei kavetani Correy e $9000 ena veivoli va qo.
Ena yakavi ni ika 9 ni siga a kau kina i waqa na ilavo, keitou sa mani nanuma me keitou sa mua lesu tale mai iwaqa levu.
Ena gauna qo a kele toka na neitou waqa me viavia 2 ga na maile mai matasawa, keirau vodo tale tiko ga kina kei kavetani Correy kei na so na iTaukei, keirau kania tiko na niu era taya tiko mai. A kele ravita tiko na neitou waqa e rua na nodra waqa, ra vodo toka kina e vica.
Ni keirau se wele vinaka sara tiko ga era qai vesuki keirau vakasauri na iTaukei keitou vodo vata tiko, ra qai viritaki keirau i wai. Ni oti qori era sa qai sosovi iratou yani na neitou kaiwaqa, ra sa veitokoni mai kina o ira na tiko ena waqa e rua a kele raviti keitou tiko. Na nodra yavala mai qo rau a mavoa sara kina vei keitou e dua na qase kei na dua na gone, ra nanuma ni rau sa mate ruarua.
Ni oti nodra tamulo e loma ni waqa o ikarua ni meti kei ira na kaiwaqa vata kei ira na iTaukei, ra sa qai vagalalataki rawa. A mavoa bibi sara o meti ena vala qo.
O Elderkin kei Francker e rau a tiko mai vanua, rau sega sara ni kila na ka e yaco tiko mai waqa. Ena loma ni gauna qori keirau sa taura lesu tale kina na waqa kei kavetani Correy, ra sa suka na iTaukei ra lai to vata tale mai kei ira na nodra itokani, ra lai vakarewa mai ena dua na nodra drua, ra sa mua mai vei keitou.
Ena gauna tale ga qori sa votu sara ga na veika ena yaco ke keitou tauri vakavesu, sa mani vakamua yani na neitou waqa me vakadodonutaki ira yani. Ni sa viavia 100 ga na iyate na neimami veiyawaki, keitou sa qai vanavanalaki ira yani. A vakacaca sara neitou dakai nira laugasau e so, ra qai dui lade i wai, ra qalo yani i vanua na kena vo.
Ni rau sa rogoca na lewerua na tiko mai vanua na cacabolobolo ni dakai, rau sa kidava sara ni dua na leqa, rau mani sasaga kina ina dua na ucuna e rawa ni laurai mai kina na waqa. E rau kalougata ni ra se vaqaqa tu ga na iTaukei mai vanua na veika e yaco, keitou sa vueti rau ni rau sa qalo tiko yani.
Ena qai tomani yani ena macawa ka tu mai.
Na ivurevure ni tukutuku: Transactions of the Fijian Society