Buli ko Filipe Raturaga me Tui Ono-i-Lau
Era marau na lewenivanua mai Ono-i-Lau ni sa mai buli ko Filipe Raturaga me taura na itutu vaka Tui Ono ena i ka 29 ni siga ni vula ko Tiseba, 2022. Oqo ni oti na nona mai takali ena yabaki sa oti ko Asaeli Tawawili ka a taura taumada tiko mai na itutu oqo.
Ena i ka 28 ni siga ni vula ko Tiseba, ea vakayacori kina na vakataraisulu vua na turaga Tui Ono sa bale ko Asaeli ni bera ni qai buli ena siga tarava ko Filipe me Tui Ono.
Ko Tui Ono Filipe, e nona iTokatoka o Navaka, Mataqali Nukunicake ena yavusa ko Onolevu. Ea vakayacori na vakataraisulu kei na veibuli oqo ena koro ko Nukuni.
E lima na koro e tiko ena yanuyanu ko Ono-i-Lau; qo e wili kina o Nukuni, Lovoni, Matokana, Doi kei Vatoa.
Na koro o Matokana e nodra itavi mai na vonu ni soqo ni vakataraisulu oqo.
Tukuna ko Susana Yalikanacea, e dua ka vola kawabula ena koro o Nukuni ni dua na ka na nodra marau na lewe ni yanuyanu ni sa mai buli rawa tale e dua na nodra Tui. “Keimami a sasagataka tiko mai ena yabaki sa oti, ka marautaki ni sa ciqoma ko Filipe me buli, e dina ga ni lotu Kavitu. Keitou sa tukuna vua ni na buli ga, ena sega ni gunu yaqona, ia ena taburaki ga vakalotu.”
Na veibuli vei Tui Ono
Na veibuli vaka Tui Ono e dau vakaitavi kina o Tui Lovoni, ka’ra dau tiko na bati mera na dau veiyadravi ena gauna ni veibuli. E kaya ko Susana ena yasana o Lau, ni dau caka e dua na soqo ni yasana se soqo nei Tui Nayau mai Tubou, e dau nona itavi vakavanua na yanuyanu ko Ono-i-Lau me ratou vakarautaka na vonu mei coi ni magiti.
Oqo na veika era se cakava mai o ira na nodra qase mai liu, ka’ra se vakamuria tiko ga nikua.
Tomana ko Susana, baleta ga ni caka na vakataraisulu vei Asaeli na Tui Ono sa bale, koya era lai vaqara vonu mai kina na koro o Motokana mei coi.
Ea tiki talega ni iyau vakaturaga ea vakarautaki ena siga ni veibuli na tabu kaisi. Oqo na ibe ka dau vakarautaki ga me nona na Turaga, ka dau kilai tani kina na yanuyanu ko Ono-i-Lau.
E tukuna ko Jokatame Baleisala Vakarorogo ena iTokatoka ko Navaka ni gauna e tekivu kina na soqo ni veibuli vei Tui Ono, e ratou a tevuka na nona vasu mai na mataqali o Samale e dua nai sulu damudamu me tekivu mai Samale ka takosova mai e dua na rara me yaco sara kina vale ni soqo. Oqo me nona i butubutu mai ko Tui Ono ka salavata mai ena nona sa ukucavu mai ena kena i sulu ni veivakamenemenei.
E na gauna e buli kina ko Tui Ono, sa qai vosa ko Tui Lovoni ka kaya: “Ko iko ko dau kilai tiko ena yaca ko Filipe Raturaga, ia nikua ko sa na kacivi ena yaca na Tui Ono. Au sa solia vei iko na vanua kei na lewa nei Tui Ono”.
Sa qai vesuka ko Tui Lovoni ena ligana i mawi ko Tui Ono na masi ni vanua ko Ono.
Ratou a cabora na bati e dua na kamunaga me i soli ni bilo ni vanua me i sosomi ni bilo ni yaqona. Nai karua ni ibalebale ni kamunaga oqo, ni sa vakacaberi talega kina na marama na watina ko Koto Ramise me sa Radini Ono. Ko Radini Ono e marama mai na mataqali o Naroko ena koro ko Lovoni,
Ono-i-Lau.
E lima nai talatala e ratou vakaitavi ena veivakatikori.
E a qai tubera ko Jokatame e dua na kamunaga me magiti ni vanua, me vakavinavinaka kina vanua ka me nodra ikaukau lesu ko ira era yaco yani ni oti na soqo ni veibuli kivua na Tui Ono.
Ko Tui Ono e vasu ki Samale, Nukuni ena koro ko Ono-i-Lau ka sa yabaki 82 ena gauna e mai buli kina.
Na soqo siga rua ni vakataraisulu kei na veibuli, e kaya o Susana ni ra lewe levu na vakaitikotiko e Viti Levu era gole ki Ono-i-Lau mera la’ki tiko ena soqo lagilagi oqo.