Nai Talanoa kei William Lockerby
O William Lockerby na turaga ni Liverpool, mai Bolatagane e dua vei ira na dau veivoli yasi, ea taleva mai na noda vanua, qai vakaivolataka tale ga na veika a sotava e Viti ena 1808-1809.
O iratou na kai waqa keitou a biu vata tu mai, eratou vakavale vei ira na tauvanua; eratou dau kudruvaka vei au na lailai ni kakana. Me vaka ni vula ni tei uvi vei ira na itaukei, eratou bau veivuke kina na kaivalagi. E vica na kena itei a soli vei ratou, eratou sa vakarau kania ga, au qai tukuna vei ratou niu sa nanuma tiko e dua na sala me keitou dro kina, me ratou sa tea na uvi me qai keitou ivaqa. E maleka sara vei iratou na vakasama ni ratou sa vakarau dro. Ratou sa tabalaka na tei uvi ena mamarau, oti au sa qai vakamacalataka vei ratou na sala me keitou na dro kina. Ia me vaka niu leqataka de ra na tarovi keitou na itaukei, au sa kaya me ratou bubului kece me ratou galuvaka matua na neitou inaki qo, vakabibi me vunitaki vua na Tui.
Bua Bay, 5 Seviteba, 1808. Keitou sa vakadonuya vata o keitou na volai tiko qo na yacai keitou, ena neitou mai biu tu vakasakasaka ena vanua ta yawa qo ena ika 28 ni Jiulai sa oti, qai sega ni macala se na dua na waqa me mai vukei keitou ena neitou vakaloloma tu qo, keitou nanuma ni vinaka me keitou saga me keitou dro ena imatai ni Tiseba, ni dau tekivu liwa kina na tokalau.
Keitou sa mani digitaki William Lockerby kina, na meti vakacegu ni waqa na Jenny, sa neitou itokani tale tiko qo, me liutaka na kena ta na neitou waqa; ka sega ni dua na waqa e yaco mai ni bera na imatai ni Tiseba, keitou sa na muria ga na nona lewa, keitou na bolea me keitou na soko vata kei koya ena dua ga na yasa ni Pasifika se yasa ni vuravura cava ga ena kauti keitou kina, keitou bubului ni keitou na muria ga na nona lewa.
Keitou yalataka ni keitou na sega ni veitau kei ira na yalewa ni vanua qo, keitou na saga ga me keitou veivakabauti kei ira na itaukei me kua kina nira tarova na neitou lako, mera veivuke ga. Ia ke keitou mani biuta na vanua qo qai yacova tale e dua na vanua, ka dua e via biuti keitou, me keitou vakadonuya kece. Keitou sa lomavata kina me keitou na muria na lewa oqo ena veigauna kece, me keitou sereki kina, me keitou qai lesu kina neitou vanua dina, keitou na rogoca tu ga na domoi William Lockerby.
(saini) William Johnston, James Sulivan, Peter Anderson, Robert Brown, Prince Freeman, Alexander Lindsay, William Lockerby.
Ena i ka 7 ni siga ni vula ko Seviteba, sa tavo mai vanua na neitou waqa. Me vaka ni levu tu na iyaya vakamatai nei Tui Bua, e totolo sara na neitou wasea rua, keitou qai semasema e loma. E ratou mamakutu na cakacaka. Na noqu inaki levu qo me ratou veilomani vinaka, baleta ni ratou dau veiba, era qai dau curu tale kina na itaukei; ia qo e ratou sa oga kece na cakacaka, sa guileca kina na veiqati; sa iwewe tu ga ni gusudra na wekadra mai nakoro.
VIRIBAI
Ena gauna qo e vica na waqa ni vanua tani ra sa udu mai. E tukuna vei au na turaga ni’ra via mai kauta na nona iyau vakavavalagi, qai bureitaka vei ira.
A kaya ni iyau kece sa dau rawata vei ira na kaivalagi, a dau solia e dua na kena iwase vei ira na wekana qo; ia qo era sa lewa kina, o koya kei ira na nona tamata, me sa kua. Dede vakalailai keitou sa rogoca ni’ra sa cokocokovata na veivanua mera vakarau kabai Bua kei na yanuyanu o Tavea, ni turaga kina na vugoi Tui Bua sa bale [se luvena beka], ni sega ni via tuvata kei ira. Ni sa kila o Tui Bua na vere sa tu, sa qai viribai, sa qai talatala vei ira na masi ni vanua mera mai vukei koya, se mera dui viribai. Au tukuna vua na turaga niu kurabui ni sega tu nona koronivalu; sa qai sauma o koya, na dede ni nona veiliutaki tiko mai, e dau turaga rerevaki, turaga ligaqaqa, sega ni bau tu vakasuka, a sega gona ni yaga vua na koronivalu.
E vukutaki na iviriviri ni nodra koronivalu, e vakaraitaka na nodra sa torocake ena veika vakaivalu, au na vakamacalataka gona na koronivalu nei Tui Bua.
Na vanua e digitaka me viri kina na koronivalu, oya na vanua cere e loma ni veidogo, rauta ni 1200 na iyate [se katu 600] na kena iyalayala wavoki. E teki wavokita na vanua mamaca oya na duru, tautauvata na kedra veiyawaki, ya 10 na fute na kedra balavu, 1 na fute na tolodra, era a taya mai e le 400 na itaukei mai na veikau voleka ga e kea, ra qai colacola mai. Sa qai kelivaki, teki na duru qai bulu – sa qai dei vinaka kina.
Na duru qo sa qai vesuvesu vakababa kina na tolonikau lalai me kena kolokolo, na kena imatai me 3 na fute mai ra, kena ikarua me 6 na fute. Sa qai vesuvesu tale kina na tolonibitu, rauta ni ya 40 na fute na kedra balavu, ra teki veikabiti wavokita na koronivalu, qai bulubulutaki yani ena qele. Qo sa qai dei vinaka kina na bainivalu.
E va na matamata ni koronivalu,
ya 8 na fute na kedratou raba, sa qai teki ena matamata yadua e 4 na toloniniu rauta ni katukatu ya 6, viri na vatavata e cake me rauta e 50 na tamataivalu, sa qai viri wavoki na kena bai kaukauwa, mera vakayagataka vinaka kina na nodra irabo kei na dakaititi vei ira na kaba mai. (Na yaca ni vatavata qo na qatava).
Me ikuri ni veitaqomaki, era vesuvesuka tale na vuvu ni vudi e loma ni bai bitu, me tarova na gasau se cava tale era vanataka mai na meca. Ena siga e dola tu ga na matamata, ena bogi ga e dau sogo ena tolonikau.
E vukutaki tale ga na icakacaka ni taudaku ni bai. E keli wavoki na ikeli wai rauta ni 60 na iyate na kena raba, vakavo ga ni donuya na matamata, e tiko kina na sala qiqo, 6 na fute na kena raba.
Ena veimama ni sala qo e tu kina na matamata vakabai, viri vaqaseqase mera vuni kina eso, qai tiko na qara mera vanavana yani kina (yacana na duba), ia era taqomaki vinaka tiko ga vei ira na meca. Na mataqali matamata vaka oqo e tiko tale ga e mua ni sala. Ke ra mani vakasuka kina era na dro ina matamata ena veimama ni sala, ke suka tale era na dro sara ina loma ni koronivalu. Ia na iwase vava ni ikeli, me vaka ni vinakati me ta tu ga, me kua tale ga ni vua, era bulubulu tu kina na bitu me salaniwai. Na koronivalu qo e viri vakaoti ena dua ga na vula.
Era ogaoga tale ga na marama ni sa vakarau na ivalu me vakataki ira ga na turaga. Era dau yaca vudi, kumala, kei na uto, me madrai.
Era kovukovuta ena draunivudi, sobu ena davuke e loma ni koronivalu, qai danui ena vatu.
Qo ga na kedra kakana ena gauna ni ivalu, kena icoi ga na bokola (lewe ni yagodra na meca), me vaka nira dau vakacacana na meca na nodra iteitei (na yacana na babani). Ni sa viri oti na bainivalu, sa ra qai tokia yani kina na burekalou me toka ena vanua cere toka e lomadonu ni koro. Qo e tautauvata na yasana vava qai doka rewa duadua, e ukutaki vinaka na lomana ena qanivivili, moto, iwau, dakaititi, gasau kei na iyaragi tale eso. E tarava yani na burekalou na nodra valenimoce. Qo e rawarawa na kedra toki, e basu ga na yasa e rua kei na kubu e rua, qai semasema tale ena vica wale ga na miniti. E rua tale na mataqali vale: dua era dau vakasaqa kina (na valenikuro), dua tale era vakaitikotiko vata kina (na burenisa).
Qo e vale lelevu, ka lalai sara na valenimoce, me vaka ni sega ni tokitaki ina koronivalu ena gauna ni ivalu, era dau vakama na meca. Era totoka sara ga na nodra vale, vati vakamaqosa na kena lalaga gasau, conaki vinaka ena ibe, qai savasava vakaoti. Na vale levu qai rairai vinaka duadua na nei Tui Bua, o koya ga qo e duatani kina o koya vei ira na nona tamata, ni tautauvata ga na nodra isulusulu.
Nira sa toki kece na vale ina koronivalu, ra sa vakavakarau vinaka tu, sa qai yaco e dua na ka au vakabauta ni ganita vinaka na vanua era sa mai tu kina.
Era yauyau mai na itaukei ni vale yadudua na ka era dui taukena, me vaka na ibe, masi, kato kei na so tale, sa qai bini vata kece, ra qai wasea tale vakatautauvata.
O koya e vakaiyau e liu, sa qai mai tautauvata kei koya e ligalala tu; ia era rairai marau kece kina.