SigaRarama
MAI NA DRAUNIPEPA 54
Glide. Ena yakavi ni ika21 ni Maji 1831 a bula vakasauri mai kina e dua na bati ni cagi kaukauwa, sega ni cegu ena bogi oya na yadra ni sa kacivaka tiko ni sa toso tiko na waqa, sa yara tiko na kena ikelekele.
Ena kena mataka cake, rauta na tinikadua na kaloko, ni sa viavia walu na maile na vanua e yara tiko mai kina na kena ikelekele, a qai lai kasa ena dua na cakau e Vanualevu, a voca sara ga kina. Na veiwase ni vola gona ni ivola qo e vakamacalataka tiko kina o William Endicott, na ikatolu ni kena vakailesilesi liu, na veika a yaco ena ilakolako qo, vakamacalataka tale ga kina e dua na kedra itukutuku talei na iTaukei a lai vakavula tu na nodra lai bula vata tu, bau cavuta tale ga e vica na nodra vosa.
Ena ika21 ni Me, 1829, au a vodo kina ena waqa na Glide a kele tu ena toba e Salem niu sa vakarau ena soko ina ceva ni Pasivika ena dua na ilakolako ni voli dri, na taku kei na yasi. Ena sigalevu tutu, ni sa vakarau taucoko na kaimua, keimami sa qai vakarewa mai ena dua na cagi liwa vakarauta mai na tokalau, keimami mua yani i wasawasa, sere taucoko na laca ni waqa.
Ena lima ena yakavi keimami a kele kina ena daku ni toba, keimami moce kina me yacova na mataka cake ena tinikadua ni keimami se baci mua tale yani, rawa sara ni keimami yaco yani kina ina wasawasa levu. Keimami a mua yani ina yatu yanuyanu vakatokai tiko o Cape de Verde, me curumi yani na yasayasa icake me kauti keimami na ceva ira, sega wale ga ni bera ni sa yali vakadua na baravi kei Merika.
A sega sara ni dua na ka levu e yaco me yacova na ika15 ni Jiune ni a laurai kina e dua na yanuyanu ena yatu yanuyanu sa cavuti oti yani e cake – qo ena ra ni uma vanua o Aferika. A sivi na yanuyanu qo, mua sobu sara na soko ina ceva me lai yacova na imatai ni Jiulai, sa tekivu vakilai tale ga kina na ceva-i-ra.
NIUSILADI
A dei na kosi ina ceva ena cevai-ra a kauti keimami tiko qo me yacova na ika32 ni dikiri ina ceva, ni sa vaka me baya kina na cagi, rawa kina me keimami dei ena kosi, lai wavoki ena ucui Aferika na Cape of Good Hope, mua yani ina icabecabe ni siga, lai kele sara i Niusiladi, me vaka e sa nakita oti tu o kavetani, me na lai tawa vou tale kina na kakana.
Ni sa yacovi yani na vasagavulu na dikiri (latitude 40 degree) ina ceva, a veitaravi na kena vakilai na cava kei na draki cagicagi, sega ni ruru me lai yacova na ika31 ni Okosita, na siga a laurai kina o Tasmania (yacana ena gauna oya o Van Diemens Land), qai davo mai keri na kosi me coqa donu na ucui Niusiladi ina vualiku.
A cagi donu tiko, vinaka talega na draki, laurai kina o Niusiladi ena ika14 ni Seviteba, lai bala sara na ikelekele ena ika17 ni Seviteba ena ‘Bay of Islands,’ sa sivi e 117 na siga na kena biu mai o Salem, dua ga na lewe ni waqa e tauvimate. Keitou a raica e na vanua qo e tolu na waqa ni sua tovuto ni Peritania kei na dua na waqa ni veivoli. Era veivaluvaluti tiko vakai ira na iTaukei e ke, ra rerevaki sara qai butobuto na nodra ivalavala, ia era qaravi keimami sara vakavinaka, ra volitaka mai e levu sara na vuaka kei na vuaniqele e so me isau dakai, kei na kena nuku,
iyaya ni cakacaka, isulu kei na tavako. Keitou marautaka vakalevu na nodra ivakarau nira rawa ni tarovi ira mai na butako. A itikotiko levu sara na itikotiko ni lotu ena vanua qo, qai vakabai wavoki, toso vinaka sara tiko na kena cakacaka ena nodra vakalotutaki na iTaukei, vakabibi na kena sagai me mudu na ivalavala vakadomubula ni kana bokola.
TOGA
Keitou a volia rawa e ono na iTaukei vua e dua na turaga, qo me keitou vakacakcakataka ena kena kau mai na iyaya. Ni sa rawa gona mai na kakana, na kau kei na wai, keimami sa qai vakarewa mai, a mua yani ina vua-i-ra me keimami donui Toga me qai mua sara yani o Viti. E levu sara mai Toga na vuaniqele kei na kakana draunikau kei na vuaka, lailai e Niusiladi. Ni sa biu mai na vanua qo, a siga vica mada na kena veilecayaki tiko na draki me yacova ni sa lai vakilai na tokalau cevaceva, lai daumaka kina na soko, lai votu sara kina ena ika6 ni Okotova e dua na yanuyanu e Toga, a vakatoka taumada o Kavetani Kuka me o Friendly Islands.
Keimami a soko vakavoleka yani i matasawa, ra sa sokosoko tale ga mai e dua na iwiliwili levu ni iTaukei ena nodra waqa, ra kau niu mai, na uvi, vudi, vuaka, toa, na veimataqali kau vuata e so, ra mai volivolitaka me isau isulu, cokocoko kei na iyau tale e so vakavalagi. Me vaka ni a levu sara na iyau ni veivoli va qo a kau mai Merika, a levu sara na kakana bulabula keimami volia rawa.
O ira na itaukei e ke era viavia baloa, ia era totoka ra qai ivakarau vinaka vei keimami, ra vakacegu talega ena iyau keimami volivoli kina vei ira. E voleka mera luvaiwale, e ubi ga na mata ni yagodra e liu, ra vakaitaube, ra vakaisau me iukutuku.
VITI
Ena ika8 ni siga, ni sa vodo taucoko na kakana e gadrevi, sa qai vakarewa mai na waqa me mua na Yatu Viti, na vanua keimami soko tiko kina me lai vodo mai kina na iusana keimami lakova tiko mai, kilai ni keimami na mai vakavula kina.
Qo (o Viti) e dua na yatu yanuyanu ena pasivika ena maliwa ni 15 kei na 18 na dikiri [latitudes] ena ceva, kei na 178 ina 180 na dikiri (longitudes) ena tokalau, viavia vaka sara tu ga na West Indies ni bulabula, voleka me kune kece tale ga kina na kau vuata kei na vuaniqele mai kea ni tu ena vanua katakata, tauvata vinaka na kena draki.
E tu kina e so na ulunivanua levu sara, dina mada ga ni dau tukuni tu me vanua lolovira ga. E wavokita tu na veicakau kei na veinuku dau vakadredretaka sara vakalevu na veisokoyaki, dina mada ga ni taqomaka na veitoba kei na ikelekele ni waqa mai na wasawasa. E dina ni dabe toka na yatu yanuyanu qo ena vanua e dau liwava na tokalau cevaceva, e sega ni vakatabakidua na kena liwa ena dua na vanua, e duidui na gauna e liwa kina, levu na gauna e veisau kina.
Era tawana na yatu yanuyanu qo e dua na kawa tamata duidui sara vakalevu na nodra vosa kei na ivakarau mai na veiyanuyanu butobuto tale e so e na ceva ni wasa pasivika, vakabibi na roka ni yagodra nira loaloa cake, ra via vaka na kai Aferika loaloa. Era bulicaki levu mai vei ira na kai Iurope, ra via vaka na kedra ibuliubli na kai Idia eso nira wadrovu ra qai bulicaki vinaka, levu sara vei ira e va qo na kedra ibulibuli.
Era tamata rerevaki sara ra qai butobuto, levu na gauna era veivaluvaluti kina, ra dau veikanikani talega, qo mera kauta na kedra meca e moku me lai lewe ni lovo.
Ena ika tini ni Okotova 1829 keitou a yaco yani kina ina yatu yanuyanu qo, keimami siviti Vatoa sara, na yatu yanuyanu e ciri yawa taudua tiko mai ena ceva, keitou vakamua tiko ga ina vualiku me lai bala na ikelekele i Bua, viavia duanadrau tale na maile na kena yawa, me na lai tekivu kina na veivoli ni iusana keimami lakova mai.
Ena qai tomani yani ena macawa ka tu mai.
Na ivurevure ni tukutuku: Transactions of the Fijian Society