NODRA VOSA NA LIULIU NI MATANITU, PARAIMINISITA SITIVENI RABUKA ENA DOLAVI NI BOSE LEVU VAKATURAGA DEUBA LAGOON RESORT LOTULEVU FEVURUELI 29,2024

Au kauta mai na Kere veivosoti mai vua na Noda Turaga na Peresitedi kei Viti, ka sega ni rawa ni tiko vata kei kemuni, na nona itokani iliuliu ena mataka nikua. A vakasalataki koya na nona Vuniwai Yadua me vakacegu me rua tale na siga. Na vanua i Kubuna, Gone Turaga Bale na Vunivalu na Tui Kaba Na vanua i Burebasaga, Gone Marama Bale na Roko Tui Dreketi na Turaga na Vunivalu Na vanua i Lalagavesi, Gone Turaga Bale na Tui Cakau, na Ai Sokula Veikemuni na Minisita ni matanitu/Vukevuke ni minisita Veikemuni na mata ni veimatanitu e vuravura Kemuni na Leweni nui Bose Levu Vakaturaga Turaga na Marama Lewenivanua e Viti. Au kauta talega mai na nodra kere veivosoti eso na noqu itokani vakacakacaka ni Kebineti ka ra tu gole tu vakacakacaka ena veimatanitu tani se yawa ena noda vanua ena itavi ni Kebineti. Era vakauta yani na veikidavaki kei na gagadre vinaka duadua me na yaga vei iko na nomu veivosaki ena rua na siga ni dabe ka yaga vei iko kei ira kece na kai Viti. Ni sa bula vina’a. Ena vukuda taucoko au vakavinavinaka kina vua na iTalataia Turagavou, na Peresitedi ka Qase Levu ni Lotu Wesele e Viti me baleta na Masu kei na itukutuku ni Lotu vakasinaiti ena Yalo Tabu ka soli mai vei keitou ena mataka nikua. Vina’a va’alevu, Turaga na Qase Levu ni Lotu Wesele e Viti ei Rotuma. Keitou vakavinavinataka talega na vanua o Korolevu e na soqo ni veikidavaki vakavanua a vakayacori kina Matabose Levu ni Turaga ena mataka nikua. Eda vakadinadinataka talega ni o ira talega, me vaka na Vanua o Korolevu, na itaukei taumada ni vanua eda kumuni vata nikua, ka da vakadinata na nodra qase e liu, nodra iliuliu kei na iliuliu nikua, kei ira era na lako mai ena veisiga ni mataka ena nodra itutu. Oqo na siga sa bulia na Kalou. Meda sa reki ka marau kina. (Same 118:24). Au lako mai me’u vakarokorokotaki kemuni, na iliuliu vakavanua e Viti ka ni sa taura na nomuni itutu ena Matabose Cecere ni iLiuliu (Bose Levu Vaka Turaga) ka sa tauyavutaki tale. Au na vosa tiko vei kemuni ena veika e bibi sara vei Viti. A biuta vakatikitiki na BLV na Matanitu e liu. Sa tucake tale oqo me tomani tale na kena itavi dokai ena gauna oqo ena veika ni vanua oqo. A biuta vakatikitiki na BLV na Matanitu e liu. Sa cadra tale oqo me tomana tale na itavi dokai ka lalawa tu ni veigauna ena vanua oqo. Na nomuni mana e sega ni vu mai na ena dua na matanitu tu galala. Sa tu vei kemuni na lewa kei na veivakayarayarataki ka ni taukena nai ivakarau ni veiliutaki ni sucu vata kaya mai ka sa vakamawe ena ivola tukutuku kei Viti. Ena nomuni itutu vaka Turaga, na kila ka kei na veika era vakadeuca sobu mai oira na nomuni matua, e ka bibi sara ni vakatakilai keda na itaukei, na noda itovo vakavanua, kei na kena cakacakataki na vanua. Au lako mai vei kemuni me vaka e dua na iTaukei ni vanua ka tu tale ga na noqu itavi ena noqu vanua. E noqu itavi me’u qaravi ira na noqu Turaga ni Vanua kei ira era liutaka. Ni’u mata digitaki kina Bose Lawa au sega ni veiqaravi walega ena vukudra na iTaukei. Au sa dauveiqaravi kei vei ira kece na mata tamata era sa vakaitikotiko e Viti. Au na wili gusu taka yani qo na tukutuku raraba ni noda vanua. E tekivu vei ira na itaukei kei Viti ka ra tadu mai ena noda yanuyanu na tubudra ena rauta na 3,000 na yabaki sa oti. Ena 1879 a tadu mai ena noda matasawa na isevu ni Girmitiyas mai Idia, kei ira kece na nodra ilawalawa duidui, kara mai tauyavu vou tale. Era sa isevu tale ga ni ilakolako e tokitaki ira mai na Matanitu vaka Koloni ka qali ki Peretania ka rawa qo ena dua na Lawa-Tu ka kenai inaki me toro-ya cake na rawaka vakailavo me tokoni kina na veivakatorocaketaki raraba. Era sa tu oqo eso na lewe i Viti ka ra vakawa veicurumaki tu mai na gauna ni Koloni; kei ira na kai Iurope, Jaina, Rotuma, o ira na Kilivaji, kai Kirisia; oira mai Samoa, Toga Matanisiga, Tuvalu kei Wallis kei Futuna; ka vakakina na i-Kiribati kei ira na lewenivanua mai na veiyasana tale eso mai na vanuavaka Micronesia kei na veivanua tale eso. E ka dokai vei au me’u liutaka e dua na matanitu ka sa dei ena kena tarai cake ka vaqaqacotaki na duavata kei na noda dau bole taka na noda matanitu ena veikawa tamata eda sa bula vata voli. Au raici kemuni, na noda Turaga, ni tiko edua na itavi bibi ena itosotoso qo Oqo na ikarua ni yabaki ni nona sota na BLV, ka imatai ni oti na kena vakalesui mai vakalawa. Eda sa dei qo na BLV. Ena yabaki sa oti mai Bau, a vakananuma vei keda na Turaga Bale na Peresitedi na veiveisau e tara mai na BLV. A cavuta tale ga na vosa kilai levu ka tauca na Gone Turaga sa bale o Ratu Sir Lala Sukuna ena soqo ni vasobu duru ena koronivuli na Vuliniturga ena 1950 .... [Au cavuta] “.... na soqo vakasakiti nikua ena kilai ena veitaba gauna ni sa dua tale ga na noda cavu ikalawa na kawa iTaukei” [icavacava ni vosacavuti]. Ena Noveba ni 2023, a sa dabe tale na BLV ka sa vaka lawa, 17 na yabaki ni oti na kena rube kei na 10 na yabaki ni oti na kena vakacegui. Ena rauta na 30 na yabaki sa oti, a rogoca kina na BLV e dua na vosa ka vakasakiti ena tukutuku ni veigauna ni noda vanua. Na Daunipolitiki sa bale o Jai Ram Reddy, ea iLiuliu ni tiko ni To ni Veisaqa ena gauna ya, ka sa imatai tale ga ni vulagi me vosa ena Bose Levu Vakaturaga. E ra vakayacora ni ra dua e sasaga taka ka tutaka na nodra duvata na daunipolitiki me vakaduavata taki na noda matanitu ka me muria e dua na sala me taucoko kina na bula vakamatanitu. Era mai tiko ena BLV ena noqu veisureti. Ni keirau itokani ena Bose Lawa ka keirau Liuliu Vaka Politiki, ka keirau cakacaka vata tiko ena vukui keda kece kei na noda tiko vinaka. Au se nanuma tiko ga na itukutuku kaukauwa ka guiguilecavi dredre ka ra cauraka ena siga oya. Au na vakalekalekataka e rua. E uqeta na Bose Levu Vakaturga o Mr Reddy me yavu ni duavata ena noda matanitu. Ka ra kaya kina ni o ira era vakarorogo vua era Turaga, sega walega vei ikeda na itaukei kei Viti, ia vei ira kece na kawa tamata era sa mai bula voli kina. Au na sega ni yacova matua ni rai nei Mr Reddy, ia au rawa ni voqataka ga na ka era cauraka. Me vakataki koya, au vakabauta ni tiko e dua na nomu icavacava ka sa sivia na ivakarau. Esa dodonu kina mo ni Turaga kece ni kawa tamata e bula voli e Viti. E sa matata tiko ni tiko edua na navunavu ni BLV me vakusakusa taki na toso ni kawa Taukei. Au duavata kina kei kemuni. Ia au kerei kemuni talega mo ni wakia vata na nomuni vuku, kila-ka kei na nomuni sau me na yaga kece vei keda na lewe ni vanua qo. Ke rawa mo ni tokona na Matanitu ena kena buli eso na lawa-tu me vakalailaitaki kina na bula dravudravua, ka vakavuna me levu cake na madigi kei na sautu ena noda itikotiko raraba, o sa na ivakaraitaki ni veiliutaki ki na dua na Viti vou. Ena yalomalumalumu taucoko au sa vakamasuti kemuni mo ni duvata ena itosotoso qo me da na kakavaki yani ki na dua na Viti ka me idusidusi ni toso e liu ki vuravura. E na noda sota qo, e sega wale ga ni da maurataka na kena sa dabe tale na BLV, ia me da bucina vata edua na itosotoso ka mena kauti keda yani ki liu ka me umana tale ga na keda ivola tukutuku ni veigauna kei na -- architects of a shared future. Au tu e matamuni, ka vakasinaiti ena yalo ni rokovi kei na itavi bibi. Nikua sa ivakatakilakila ni dua na gauna vakairogorogo ena ilakolako ni noda matanitu—e dua na ilakolako ka sa raica na kena iwasewase ni veivakatovolei kei na qaqa, cegu, kei na toso ki liu. Na GCC e dua na duru ni veiliutaki, veivakasalataki, kei na veivakaduavata taki. E ivakadinadina bula ni noda ivakarau tudei, kei na noda gagadre cokovata me baleta na noda veisiga ni mataka. E dodonu meda vakananumi tale ena sala eda muria mai ka sa da mai yacova tu kina na siga edaidai. E sega ni mate ka bulu na veika sa oti. Na BLV e sega mada ga ni dua na ivakananumi ni veigauna sa oti ni sa tubu tikoga. E sega ni gadrevi me’u cavuqaqataka eke na kena itukutuku makawa. Ia e dodonu meda vakananumi keda ni o ira era sega ni vuli mai na itukutuku makawa era na sega ni vuli mai na vei cala sa oti. Na ka vakasakiti nikua sai koya na sala a vakamalumalumutaka kina na BLV na veika eso e veivakalatilati tiko; kei na kena walia rawa na leqa e sotava ena gauna eda nanuma kina ni dredre. Nikua, e cila edua na rarama vou ena italanoa ni noda matanitu, eda sa tiko ena veisemati ni itukutuku makawa kei na inuinui, ka ra gadreva kina na lewei Viti yadua na duavata ka yavutaki ena veika eda kakavaki kina. Era na dau tu ga oira na dau vakatitiqa era dau vakataroga na noda vakatulewa ka bolea na sala eda digitaka, ia ena veiba oqo eda bulia kina na yalodei kaukauwa kei na raivotu matata cake me baleta na noda veisiga ni mataka. Kei na veisiga ni mataka eda sa raica tiko oqo. Me’u tekivu mada e na ka e nanamaki kina na Matanitu me baleta na BLV. E matata na itukutuku ni lawatu ni Matanitu ena GCC: e dina ni semati vakayavutaki na yago ki na veiliutaki kei na tiko vinaka ni iTaukei, e tiko kina e dua na itavi cecere me ciqomi ka tokona na lewe ni noda veimataqali. Na vakacegu e dodonu me kena vatu ni tutu. Ena dusimaki na GCC ena gauna oqo ena macala ni railesuvi ena 2023. Oqo e oka kina na raici ni walu na vanua e vakamacalataki kina na tiko vinaka ni iTaukei oka kina na veisau ni draki kei na wasawasa. Oqo e salavata vakavinaka sara kei na noqu rai me baleta na Pasifika me Wasawasa ni Sautu, ka vakamatatataka na itavi bibi ni GCC ena kena rawati e dua na veisiga ni mataka ka sa usutu kina na veiqaravi ni veika veika bula kei na veivakatorocaketaki tudei ena duavata kei na sautu ni iwasewase. Ena Moniti au a vosa ena dua na bose kaukauwa ni iLavo Vakailavo ni Veimatanitu e Nadi. Na lewe ni bose levu duadua e baleta na veika vakailavo, veika vakailavo kei na veivakatorocaketaki. Ia, ena noqu vosa, au sega ni kila na veika oqori. Au vakamacalataka ena so na raivotu matailalai e tiko vei au me baleta na noda wasawasa oqo me baleti Viti kei na 15 tale na veimatanitu era tauyavutaka na Pacific Islands Forum (PIF). Au qai vakamacalataka vakalekaleka na sala me keirau yaco kina ki na vanua vou oqo. Kemuni na iliuliu ni Viti, au na vosa vei kemuni ena gauna oqo me baleta na raivotu o ya kei na kena ibalebale vei keda kece eke kei na veivanua e wai. Ka rairai sivia beka. E dau vakavuna na noqu vakasama na iyaloyalo kei na dina ni dua na vuravura e mavoa ka vakarerei ena ivalu. E sega ni dua na ivakatakilakila ni kena itinitini na veisaqasaqa levu e Rusia kei Ukraine. E kaukauwa vakaniukilia o Rusia ena sokovanua gasaukuro. E inaki beka me vakayagataki? Na Tokalau e Loma, vakabibi o Gaza, e dau vakarerei, na ivalavala kaukaua, kei na vakadave dra. Na veivala e rawa ni ra vakatubura e rabailevu na iteitei ni ivalu. E voleka mai eke ena iyaloyalo ni ivalu e vale ni ra sa tao tu e Jerusalemi e 200 na pilgrims mai Viti ni oti na nodra kabai na Isireli mai Hamas. Keirau cakacaka vakaukaua me keirau bula vinaka tale ga e vale. Niu dikeva oti, rauta ni 30 na veivakacacani vakaiyaragi era tauvi ira na veimatanitu tale eso, e levu vei ira e Aferika. E kaukauwa tiko ga na nodrau veiqati na rua na matanitu kaukaua, o Amerika kei Jaina. Ena mua ni yabaki sa oti era sa ivakatakilakila ni na rawa ni yaco e dua na veivakacacani. E dodonu meda wawa ka raica. Sa yaco na veisaqasaqa rerevaki ena kedrau maliwa na waqa ni Jaina kei na kai Filipaini ena Wasawa

sa na Ceva kei Jaina. Eda na sega ni rawa ni levea na taro kevaka ena kauti Keda mai ki na dua na sotavi Jaina na ka oqo? Na veilecayaki e Taiwan e tomani tikoga ena kena rawa ni yaco e dua na mata vakaiyaragi, se ca sara. Era na rairai vaka tu tale na meca levu o ira na dauveivakasausau, Jaina kei Amerika. E tukuna raraba e dua na vakailesilesi liu ni Matabose kei Vuravura ni levu duadua na veisaqasaqa voravora vakarerevaki e vuravura raraba me tekivu mai na iotioti ni ivalu e vuravura raraba. E sivia ni rua na bilioni na tamata era vakaitikotiko ena vanua e vakaleqai kina na ivalavala kaukaua vakaiyaragi. A mai cava na iKarua ni iValu Levu ena 78 na yabaki sa oti. E sega ni matau. E kacabote na ivalu vakadavedra ena vakanomodi ni neitou Pasifika ena mate vakaitamera ni bula. Na levu ni veivakacacani e yaco vei ira na veimatanitu voleka ka sa vakarerei sara ga o Viti. O ira na iliuliu ni Viti, e vakadinadinataki ni sa vakavuna na ituvaki ni veimatanitu ena gauna oqo e dua na gauna rerevaki ena itukutuku makawa. Ena vica na vula sa oti, ni sa toso tiko yani o vuravura ki na veisaqasaqa kei na leqa levu, au sa tekivu vakayagataka vakalevu na gauna me’u vakasamataka kina na ka oqo kei na noda Wasa Pasivika, na kena Lewenivanua, kei na vanua eda tu kina ena gauna ni leqa oqo. Ni sa tubu tiko ga na veileti ena kedra maliwa na veimatanitu, au vakataroga se keirau sa gole tale tiko yani ki na qara vatu. Au vakadeitaka ni a vakaukauwataki cake na noqu nanuma kei na lomaqu ena veika au sotava ni’u dau vakadrukai ena veivanua vakacacani. Me vaka ni’u iliuliu ni imatai ni mataivalu ni Mataivalu e Viti Ni’u Veiqaravi tiko ena Matabose kei Vuravura e Lepanoni, au a vakayalia e va na sotia yaloqaqa ka yalodina. Au nanuma na nodra mate me vaka ena noa. A sega ni dede au a kunekunetaka na vakasama ni kena tauyavutaki e dua na ivakatakarakara ni vakacegu me baleta na neitou iwasewase vakaitamera ni wasawasa, ka vakatokai talega me Blue Pacific. Na ivakatakarakara au raica ena vakamacalataka talega na dina ni sautu. Au nanuma talega ni vosa na Pasifika vakaikoya e kena ibalebale na vakacegu. Vei au e gadreva na noda vuravura me waluvu na vakacegu, e dua na wai. Oqo na iwali ni ivalu. E rawa ni yaco oqo na tamata e vuravura. Na vosa vakacegu e vakasinaiti ena kaukauwa kei na kena ibalebale, ka vakauqeti ka laveti cake. Na vakacegu e vakavuna na itikotiko ni yalololoma, veikauwaitaki kei na loloma cecere. E vakabulabulataka na bula sautu. Eke ena neitou yanuyanu ena Pasifika e tiko kina e dua na Wasawasa ni Vakacegu ka waraka tiko me sucu. E vakatokai ena gauna oqo me o Oceania. E kovuta e rauta ni 32 na milioni na kilomita vakarivirivi ena Ceva ni Pasifika. Oqori e lailai sobu ga mai na vanua cokovata e Rusia, Jaina kei Amerika. O ira na tubuda taumada era dauvakadewa levu duadua vei ira kece era dauvakadewa. Era raica na vanua vakaitamera oqo ni wasawasa ka sa usutu tikoga ni neitou bula. Oqo na noda ivotavota kei na inuinui. E tawasei keda ia eda na vakaduavatataki keda vaka taciqu kei na ganequ ena lomaserena levu sara. E noda ena itukutuku makawa, veivakatarogi kei na iWasewase Vakailavo Vakatabakidua. Kevaka eda rawa ni duavata ena vakasama ni kena kacivaki e dua na Wasawasa ni Sautu, eda na dauveiqaravi ni dua na ivakatakilakila kaukauwa ni bula vata kei na veitokani. Ena rairai vakararawataki na vuravura ena ivalu kaukauwa kei na veivakarerei ni levu cake na veimecaki vakaiyaragi, ia na noda Wasa papitaiso vou kei ira na lewena era na sautu. Vakacegu vei keda kece; me baleta na ituvaki ni bula; e vanua, e wasawasa kei lomalagi. Keitou na vakauta na itukutuku oya ena veivanua kecega. E vuqa tu na sala me caka kina oqo. Na vakacegu au sa gadreva tu me sega ni rawa ni dua walega na yaca kei na dua na ivakatakarakara. O Viti kei na veimatanitu tale eso era vesu vata mai na nodra lewena na Yanuyanu ena Pasifika Foramu, era na kacivi me ra bulataka na yavunibula e vakaraitaka na vakacegu me dua vei ira na ivalavala dodonu cecere duadua. Oqo ena gadrevi kina vei ira na noda iliuliu, oka kina o kemuni na iLiuliu tudei ni Viti, mo ni cakacaka vata kei ira na tamata me vakadeitaki kina ni sa usutu ni bula vakamatanitu na vakacegu. Na noda “Sala ni Pasifika” vakamareqeti ni nodra veivosaki na tauvimate kei na duavata ena tiki bibi ni noda isoqosoqo. E tiko tale e dua na ka. Au sega ni namaka na Wasawasa ni Sautu me isau walega ni veivakarerei nikua. Ena dokai ira talega na noda qase e liu, o ira na turaga kei na marama yaloqaqa era a lako curuma na ua tawacava ki na veiyasana yawa kei na itekitekivu bulabula. Eda vakacaucautaki ira. E sega ni rawa ni cicivaka vakataki koya o Viti na cakacaka ni Wasawasa ni Sautu. E gadrevi kina na veitokoni ni PIF. Au a vakaraitaka na tadra ni vakacegu oqo vei ira na iliuliu ni PIF ena nodra soqoni vakayabaki mai Rarotonga mai Cook Islands. Ni ra sa vakauqeti na iliuliu ena vakasama ka ra ciqoma vakadonui, era sa lokuyarataka na nodra vakatulewa. Ena qai vakasamataki vakavinaka cake na lewe ni bose ni nodra bose ka tarava ena Matanitu o Tonga ena Okosita. Au nuidei vakamalua ni o ira na Peresitedi kei na Matanitu Taumada ni yasana era na ciqoma na vakatutu oqo. Kevaka e toso vinaka na veika kece, na noda matanitu e 16, vata kei ira na lewe ni PIF ni Ni’u Siladi kei Ositerelia, ena digitaka e dua na siga ena itukutuku makawa me kacivaki kina na noda Wasawasa ni Sautu ki vuravura. Au namaka me da cakava oqo ena nodra iserau na vulagi sureti mai na vuqa na veimatanitu, oka kina na veimatanitu lelevu era vakatoka me itokani ni PIF, kei Amerika kei Jaina ena kedra maliwa. Na vakacegu e sega ni kena ibalebale ni na vakasuka na ituvaki ni PIF na veitaqomaki kei na ituvatuva vakalawa. E dodonu me dau tu ga na matanitu vakaitavi oqo me taqomaka na nodra veiliutaki cecere, na nodra lewenivanua kei na ivurevure vakatamata. Au raica e dua na yasana me sega kina na mataivalu, ena kena ibalebale vakavinaka na kena ibalebale. Au vakabauta vakaukauwa ni basika mai na Wasawasa ni Sautu ena vaqaqacotaka tale na veimaliwai ni PIF. Ena tiko e dua na ivau vou vei ira na lewenivanua era semati vakadodonu ki na noda taukena vata na wasawasa vou. Mai na ka oqo ena yaco mai kina e dua na veimokomoko voleka ena veiyasana taucoko ni ivakavuvuli ni sautu ena veisiga kei na bula vakamatanitu. Au vakabauta ni dua na itukutuku e vuravura raraba me baleta na noda vanua, mai na Wasa ni Sautu, ena kauta mai e vuqa na yaga kei na kena isau. Oqo ena vakavuna na kena vakalailaitaki sobu na vakararavi ki na veivuke mai na veivanua tani kei na tubu cake ni veivakatorocaketaki, saravanua, vakayagataki ilavo, kei na veivakaduiduitaki vakabisinisi. Na Tadra oqo me baleta na Wasa ni Sautu e dodonu me nomu Tadra, baleta ni dodonu me Tekivutaka o Viti na toso ni vakacegu ka liutaki mai vei kemuni na noda iLiuliu. Na matanitu ena vakarautaka na veisau ni GCC ki na dua na isoqosoqo tu vakataki koya ka rokova na gagadre ni iTaukei – me vakadeitaki kina na kena kilai ena kena qaravi na veika dina ni noda itikotiko raraba. Oqo e salavata talega kei na iVakaro ni Matabose kei Vuravura me baleta na Nodra Dodonu na Tamata iTikotiko. Na imatai ni nomu iVola ni iTukutuku kei na Veivosaki nikua ena tiko ena iVola cecere oqo ka ra taura na Matabose kei Vuravura ena 1990 vakacaca, ni oti na kena yavavala o Viti ena 1987. Ena yabaki oqo, ena railesuva na Matanitu na veisoqosoqo tale eso ni itaukei: na Veiliutaki e Viti, na Native Lands Commission kei na Native Land Trust Board. O ira na lewe ni GCC era na duidui na nodra rai me baleta na veika era veivosakitaka. Ena veisaqasaqa na gagadre. De dua e tiko na nodra duidui bibi me baleta na sala vinaka duadua me ra veiqaravi kina. Ia era kila ni veitalia na kena bibi ka dina na nodra veileti, se vakacava sara na ka era gadreva, e tiko na nodra itavi mera cakacaka vata ena sala vinaka duadua me ra qarava kina na iTaukei kei na veika era taleitaka na matanitu. Na vakalesui mai ni GCC e sega ni dua na ikalawa lesu ki na veigauna sa oti ia e dua na rika ki liu, ka kila na itavi bibi ni GCC ena kena sega walega ni taqomaki na veika e taleitaki kei na tiko vinaka ni iTaukei ia ena kena ilesilesi levu duadua me vakabulabulataki na yalodei kei na duavata ena kedra maliwa na veimataqali ka vakatokai me itikotiko. Vakasamataka mada e dua na Viti ka dau sotavi ira kina na noda italatala qase kei na nodra kaukaua na noda itabagone ena GCC, ka vakarautaka e dua na veisiga ni mataka ka dau kaukauwa, okati kina, ka sautu. E dua na Viti e dau vaka na vatu ni veiliutaki, vakacegu, ka vakavinakataka na lala sa basika mai ena loma ni 16 na yabaki sa oti, ka cokoti keda ena noda duidui, ka liutaki keda ki na takete raraba. Na kena tauyavutaki tale na GCC e dau kacivaka e dua na itabagauna vou ni veiliutaki, e dua ka nanuma lesu na kena rawa-ka e liu ena kena ciqomi na bolebole kei na madigi ni gauna oqo kei na veisiga ni mataka. Ena kena ivotavota vutuniyau me noda yavu, sa na vakarau tu kina na GCC me vakaitavi vakalevu cake sara ena noda ivunau vakamatanitu kei na veivakaduavatataki, ka vakayacora na ivakavuvuli ni veiliutaki vinaka, rokovi na itovo vakavanua kecega, kei na sasaga ni tiko vinaka vakailawalawa. Ena tolusagavulu na yabaki sa oti, au a doka ni a soli vei au e dua na galala me’u bau lewena na BLV. Au vakavinavinaka vei ira na noda iliuliu ena veigauna sa oti kei na gauna oqo ena vuku ni nodra solia vei au na ituvaki vakaoqori. Ni’u sa raica na ivakarau ni kena qaravi na BLV, au sa tu vakatotolo ena vuku ni dina kei na honor sake ka balavu na noqu vakararawataki ka sega vakadua ni oca, ena gauna kece au raica rawa kina na kena yawa. Ena rua na yabaki sa oti, au yalataka me’u na vakalesuya tale na BLV. Sa caka oti oqo. Au vakila ni vaka me’u sa yaco yani ki na dela ni ulunivanua. Ia me vakataki Mosese, au sa raica na vanua yalataki ia au na sega ni takosova yani. Na itabatamata ni iLiuliu oqo sa dodonu me kauti keda ki kea. Nikua eda nanuma lesu na yavu eda tara kina na BLV. Eda nanumi ira na noda iliuliu era a vala ena yaloqaqa me ra taqomaka na kena itutu. Ena dau tu ga na bolebole me da sotava, ia na noda yalodina, ka vakauqeti ena nodra yaloqaqa, ena tuberi keda ki liu. O koya gona, e rawarawa na noqu veikacivi me’u cakava ia e ka bibi: me da soqoni vata yani, na tamata mai Viti, ena Matabose Levu ni iLiuliu. Meda tokona na kena kaulotu sa vakabulabulataki, vakaitavi ena kena sasaga, ka cau ki na kena qaqa. Eda na rawa ni vakadeitaka vata ni BLV e sega wale ga ni tu me ivakatakarakara ni noda gauna sa oti ia me ivakatakarakara ni noda veisiga ni mataka—e dua na veisiga ni mataka e vakatakilakilataki ena duavata, veidokai, kei na veiwasei ni sautu. Me vaka ni’u nomuni Liu ni Veiqaravi, au yalataka na noqu veitokoni sega ni yavalati rawa ki na BLV kei ira kece na kai Viti, ni keimami sa tekivuna vata na ilakolako oqo. Meda sa qai vakavouya na noda yalayala vakai keda, ki na noda matanitu, kei na ivakarau e matataka na BLV. Me’u kerei kemuni ena yalomalumalumu, me vakadeitaki ni sa tiko na kaukauwa ena noqu iTukutuku ki Vuravura me baleta na kena vakacaucautaki na Pasifika me Vaka ni Wasawasa ni Sautu, tekivu mai na Pacific Islands Forum E Nukualofa ena Okosita SA OTI, e vakabauta ka ciqomi ka rokovi, ni’u taura na itukutuku ena veitokoni kei na veitokoni ni noqu iliuliu cecere ni Viti ka a vakadinadinataka na Tui Veisiko kei ira na Matanitu Vakaturaga mai Aotearoa, kei na Pasifika. Sa noqu dokai vakalevu ena mataka nikua me’u dolava na soqoni ni BLV e rua na siga. Me vakalougatataka na Kalou na BLV Me vakalougatataki keda kece na Kalou Vakalougatataki Ira na Tamata ena Pasifika na Kalou Me vakalougatataki Viti na Kalou. Vinaka saka vakalevu.