NA BIBI NI NODA VOSA KEI NA VEIVAKATOROCAKETAKI NI KAWA ITAUKEI.

Vola ko Katarina Naqarase

E vica na yavu lelevu e ra mai vosa kina nai Vukevuke ni Minisita ni Veika VakaItaukei Tovo kei Nai Yau Vakamareqeti o Hon Isikeli Tuiwailevu ena bose lawa e nai ka 14 ni Maji, 2024.

Nai matai ni ulutaga era vosa kina sai koya na bibi ni Noda Vosa Ni Vanua, ena kena mai vakaycori na siga ni Vosa Ni Vanua e Vuravura enai ka 21 ni Veverueri , 2024 ka qarava na Tabacakacaka Itaukei kei na Veitabana era vakarurugi kina. Na kena marautaki na siga oqo e vakabibitaki kina noda vosa, noda vosanivanua, vosa vakaRotuma kei na vuqa tale.

E mai qaravi talega eso nai walewale me maroroya ka vakadewataki kina na vuku vakavanua kei nai tovo ena sala me dei kina me vaka na kena tutaki na duavata kei ira na veimatatamata e Viti, tokoni na vuli me taraicake kina nna veivakatorocaketaki raiyawa ka vaka kina na sala ni kena susugi na veidokai vei ira ma lewenivanua kei na veikabula.

Esa vakarautaka talega na Tabacakacaka Itaukei , Tovo kei nai Yau Vakamareqeti e dua na Ituvatuva Levu ni Matanitu ni Duqele ni Vosanivanua e Vuravura 20222032.Sa vakadeitaka na Matabose Levu kei Vuravura na kena inaki “mera laurai vakatautauvata na veivanua sa luluqa tiko kina na vosanivanua ka ra cakacakavata na Veitabana Veiwekani ena kena marorori , taqomaki ka vakabulabulataki.

Nai Tuvatuva ni Duqele ni Vosanivanua e Vuravura e yavutaki ena tolu nai ulutaga:

· Bulataka na noda Vosanivanua · Tarovi na yali ni noda Vosanivanua kei · Vakadewataki na noda Vosanivanua, e taurivaki ena vakasama e koto enai vola na “three-legged stool” me baleta na goneturaga talai sa bale Ratu Sir Lala Sukuna

Ena vakavotui na ituvatuva kevaka era ma veitokoni mai kina vakalewelevu na lewenivanua.

E dua talega na cavu isausau levu ena kena sa mai vakadonui na National Culture Policy e Viti.E bibi duaudua na domodra na lewenivanua, nina rawa ni vakataucokotaka na noda toso kei na tiko sautu ena noda vanua.

Na tikina kece oqori era sa kovuti tu ena National Culture Policy ka sa cakacakataka tiko na Tabacakacaka Itaukei na veika mena qaravi ea veigauna sa tu e matada. Esa tokona talega na Tabacakacaka Itaukei nai walewale sa taurivaka tiko na Tabana ni Ilavo ni noda Matanitu ena vuku ni vakarautaki ni iTuvatuva ni. Veivakatorocaketaki (National Development Plan).

Esa vakarautaka na Matanitu Cokovata na koronivuli makawa ni Grammar Boys ka vakatokai na St Stephens Building mesa nodra vale na Radau ni vakavovotu kei na veicakacaka ni liga na imatai ni ,National Arts Center. Na vanua oqo era na kilai tani kina na Radau ka maroroi vata na kedra I tukutuku , ka sa tomani vata tiko na kena cakacaka me veiganiti kei na ituvaki ni veika me rawa ni vakayagataki vinaka vei ira na lewenivanua.

E liutaka talega na Minisita ni Veika Vakaitaukei , iTovo kei na iYau Vakamareqeri , ka sa vakarautaki tale tiko ga na ripote nei vei ratou na komiti ena vuku ni Levuka World Heritage mena vakalesui na kena I tuvaki makwa koya e kilai tani kina. E sa vakarau mai cava taleg na cakacakataki ni Levuka Community Centre ka veitokoni ni matanitu cokovata ena kena vakatoroicaketaki na veivanua maroroi ena koro ko Levuka.Oka talega kina na Valeniyau Maroroi.

Nai tuvatuva ni Tudei ni Saravanua (National Sustainable Tourism Framework ) ena vakaceguya na tubu ni nodra karamaca na dau siko vanua. Esa uqeti na Tabacakacaka Itaukei , iTovo kei na iYau Vakamareqeti ena cakacaka oqo ,ka sa vakarau me vakadeitaki na iTuvatuva ni Saravnua e Viti. Nai tuvatuva levu ni Saravanua sai koya mena vakaqaqacotaki na iYaubula ni vanua, me vakavotukanataki na talei kei na vakasakiti ni saravanua e Viti.

E sa vakarautaki tale tiko ga ena loma ni Tabacakacaka oira mera na matataki Viti kina Solevu ni Vakaraitaki iTovo I Hawai ena ka 3 kina 16 ni Jiune ena yabaki oqo. Na Solevu oqo e vakatakila na duavata kei na noda vakaitavi e Hawaii, wili kina oira ena Yatu Pasifika, era kauta vata tu e dua nai tukutuku bibi me laveta na bula ena veitikotiko vakacacani ena kama levu e Maui.

Sa sevutaka oti na Minisita ni noda vanua ena siga ni Itaukei e Vuravura ena 2023 na kena Sova ni Itukutuku koya maroroya nai tukutuku ni Vuku Vakavanua kei na Itovo kumuni mai na tini vakacaca na yabaki sa oti mai na 1,173 na koro ena loma ni 14 na yasana. Nai tuvatuva oqo e kauta mai na nuinui ni rawa ni sa vakabulai ni vuku vakavanua me vaka nisa dredre na kena vakadewataki, ia ena tauyavutaki mai kina e dua na kena Vunilewa.

Sa vakadonui talega e rua na Lawasau, na Lawasau ni iDivi ni vanua ena 1972 kei na lawasau ni Vakabulabulataki ni Vuku iTaukei 2003. E na Tiseba , sana solia na Ripote ni noda vanua, na Komiti e qarava na Veimatanitu ena Matabose Levu(UNESCO) me baleta na ituvatuva. Ni Vuku Itaukei ena loma ni ono na yabaki.

Sa oti na gauna ni cakacaka duadua, meda veitauriligataka na nodra taraicake na leweiviti vakabibi na itaukei ni vanua. E levu na tabana ni veiqaravi e tua ena veitabana veitacini e qarava na itovo kei na tatadra vovou me tadolava nodra tubu na itaba gone ena gauna oqo kei na veigauna sa bera mai