«Από τις φυσικομαθηματικές επιστήμες»

Του

ROY SORENSEN, Μια σύντομη ιστορία του παραδόξου, Μετάφραση Ασπασία Γολέμη, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σελ. 466

Υπαίτιοι για τον Μαύρο Θάνατο ήταν οι ψύλλοι, αλλά εγώ δεν το πιστεύω Γουλιέλμος του Όκαμ

Ηδιατύπωση, που προηγείται, μας εισαγάγει αμέσως στην έννοια του παραδόξου. Ενώ είναι γραμματικά και συντακτικά, ακόμη και στη λογική της δομή, άψογη, εύκολα καταλαβαίνουμε ότι κάτι δεν πάει καλά. Πώς είναι δυνατό να ισχυρίζομαι, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, πως οι ψύλλοι έφεραν την πανούκλα, αλλά ταυτόχρονα να μην το πιστεύω; Απλώς, δεν γίνεται. Η ιστορία του παραδόξου, που ο Ρόυ Σόρενσεν αναλαμβάνει να μας πει, περιέχει εκατοντάδες γρίφους και παράδοξα, τα οποία, αν πραγματικά τα κατανοούμε, μας δημιουργούν μια έντονη αίσθηση αμηχανίας. Συχνά, μας φυλακίζουν στην εξωτικότητά τους, σε ό,τι αφορά την λογική μας, και ακονίζουν την σκέψη μας. Ό,τι κάνει και η φιλοσοφία, δηλαδή.

Γι’ αυτό, κιόλας, το βιβλίο είναι μια εξαιρετική Ιστορία της Φιλοσοφίας, από τους έλληνες προσωκρατικούς μέχρι τις πιο πρόσφατες αναζητήσεις της. Το γεγονός πως το άρθρο μου μπαίνει κάτω από τον υπέρτιτλο «Από τις φυσικομαθηματικές επιστήμες» οφείλεται στο ό,τι τα περισσότερα, αν όχι όλα, τα παράδοξα

συνδέονται με κάποιον τρόπο, ευθέως ή εμμέσως, με το διανοητικό σύμπαν των μαθηματικών και της φυσικής.

Έτσι, ο Αναξίμανδρος, εκτός του γεγονότος ότι αποδεικνύει πως στο γνωστό δίλημμα, για την προτεραιότητα του αυγού ή της κότας, είναι το αυγό που κερδίζει (σελ. 31), ανοίγοντας τη συζήτηση σχετικά με τον χαρακτήρα του απείρου -από τις πιο στριφνές έννοιες των μαθηματικών, αλλά και της Φιλοσοφίας- αναρωτιέται: Έχει το κάθε πράγμα αρχή; Και απαντά όχι, αλλά υπάρχει ένα άπειρο είναι, που στηρίζει όλα τα υπόλοιπα, ενώ το ίδιο δεν θεμελιώνεται σε τίποτε πρότερο. Το άπειρο στερείται καταγωγής. Όντας εκεί, στην αρχή του κόσμου, δίνει στήριγμα σε όλα όσα υπάρχουν - και σε όσα μπορούν να υπάρξουν. Δίνει, δηλαδή, στήριγμα στις πραγματικότητες και στις δυνητικότητες. «Αυτό» υπήρχε από πάντα. Και δεν συνιστά έναν αριθμό, αλλά μια υπόσταση, μια αναίτια αιτία, το μοναδικό αναγκαίο ον, όταν όλα τα άλλα είναι υπό συνθήκη. Θα μπορούσε, μάλιστα, να διαθέτει και νοημοσύνη!

Φυσικά, τα προηγούμενα δεν είναι παρά αφορμές, προκειμένου να εισαχθούμε στα «μυστήρια του απείρου», τα οποία ο Σόρενσεν διεξέρχεται στον μέγιστο δυνατό βαθμό, για ένα βιβλίο αυτού του είδους. Πώς σας φαίνεται η ιδέα, πως το άπειρο δεν είναι ένα, αλλά πολλά; Πως υπάρχουν άπειρα μεγαλύτερα από άλλα άπειρα; Μια ιεραρχία απείρων (χωρίς τέλος;); Και, πού πάει μια ιδέα, αφού τη σκεφτούμε; Πού μια φλόγα, αφού σβήσει; Για να θυμηθούμε και το τραγούδι, πού πάει ο έρωτας, όταν πεθαίνει;(sic). Είναι ο Θεός απατεώ