Ο επαναστατικός αιώνας του Ιράν*
είναι ο επαναστατικός αιώνας του Ιράν. Ξεκινά με τη Συνταγματική Επανάσταση το 1906 και ολοκληρώνεται με την Ισλαμική Επανάσταση το 1979. Η Nikki Keddie θεωρεί ότι μόνον η Γαλλία του 19ου αιώνα μπορεί να συγκριθεί σε επαναστατικό δυναμισμό με το Ιράν του 20ού (Keddie, 1995: 60). Ήδη μετά τις ήττες από την τσαρική Ρωσία στις αρχές του 19ου αιώνα διαμορφώθηκαν διαφορετικές απόψεις στην ιρανική ελίτ για το ποιες αλλαγές έπρεπε να υιοθετηθούν για να αντιμετωπιστεί η προϊούσα αποδυνάμωση της χώρας απέναντι στη Δύση και κυρίως στη Ρωσία. Μία πλευρά ζητούσε την πλήρη ιδιοποίηση των δυτικών προτύπων οργάνωσης του κράτους και της κοινωνίας και κυρίως την υιοθέτηση των ιδεών του κοσμικού εθνικισμού, ενώ μια άλλη θεωρούσε τις ιδέες αυτές δυτικά εφευρήματα και τις απέρριπτε. Μια τρίτη πλευρά προσπαθούσε να συνδυάσει τον εθνικισμό και γενικότερα δυτικές ιδέες και υποδείγματα με την ιρανική πραγματικότητα και το σιιτικό Ισλάμ (Ansari, 2007: 5). Η σχέση εθνικισμού και σιιτικού Ισλάμ θα παίξει σημαντικό ρόλο στις επαναστατικές στιγμές του 20ού αιώνα με αποκορύφωση την Ισλαμική Επανάσταση και τον αυτόνομο διεθνή ρόλο του Ιράν μετά από αυτή. Η επαναστατική διαδρομή του Ιράν από τη Συνταγματική Επανάσταση στην Ισλαμική επηρεάστηκε από τη θέση των τριών πυλώνων του πολιτικού και κοινωνικού καθεστώτος: των θρησκευτικών λειτουργών (ουλεμάδων), των μεγάλων γαιοκτημόνων και των εμπόρων και συντεχνιών των παζαριών.
Από την άλλη πλευρά, καίρια ήταν η σημασία του πυλώνα του στρατού και της γραφειοκρατίας υπό τη δυναστεία των Παχλεβί και κυρίως των νέων κοινωνικών δυνάμεων που δημιουργήθηκαν στη δεκαετία του 1930 και γιγαντώθηκαν από τη δεκαετία του 1960 και μετά. Ένα βασικό ερώτημα που τίθεται από την έκβαση των δύο επαναστάσεων είναι γιατί η Ισλαμική Επανάσταση επικράτησε σε ένα Ιράν πολύ πιο σύγχρονο από αυτό όπου επικράτησε η μάλλον κοσμικού χαρακτήρα Συνταγματική Επανάσταση. Η απάντηση βοηθά να εξηγήσουμε και τον διεθνή αντίκτυπο της Ισλαμικής Επανάστασης». * Απόσπασμα από το βιβλίο «Επανάσταση και Εξέγερση στη Μέση Ανατολή» (εκδόσεις Gutenberg)